GELENEKSEL ANADOLU KONUTUNDA BİÇİM-İŞLEV-YAŞAM İLİŞKİSİ
DOI:
https://doi.org/10.7596/taksad.v12i4.3308Anahtar Kelimeler:
Geleneksel mimari- geleneksel konut- geleneksel yaşam- işlev- biçimÖzet
Son yıllarda yapılan çalışmalarda, yapı sanatı formlarının ve özellikle de konut biçimlenişlerinin birçok değişken tarafından etkilendiği ortaya konulmuştur. Mimari örgüde biçim, insanın sosyo-kültürel ihtiyacından doğan, işlevi takip ederek geliştirilmektedir. Bu nedenle konut biçimlenişleri, sadece fiziksel etkilerin ya da etkenlerin sonucu değil, tüm içtimai hayat faktörlerin baskılaması ya da yönlendirmelerinin neticesi olarak ortaya çıkmıştır. Geleneksel Anadolu konutu, uzun yıllar tecrübe edilen yaşam biçiminin belirlemesiyle oluşmuş maddi kültür birikim ürünüdür. Malzemesi, biçimi, donatısı ile bireyin kişiliğinin, dünya görüşünün de bir aksettiricisidir. Anadolu konutunda ev yaşantısının bütün etkinliklerinin odağı konumundaki “orta mekân” göndermeli oylumu; sıcak iklim kuşağında dış avlu, ılıman bölgelerde hayat, soğuk iklimlerde tandır evi biçimine dönüşerek planın ana belirleyicisi olmuştur. Konutunun üretildiği coğrafyanın zengin tarihi kültürü de biçimsel yapının şekil belirleyicilerinden olmuştur. Mahremiyet inancının getirdiği dini hassasiyet sebebi ile oluşan haremlik-selamlık bölümlemesi, oda içlerinin tefrişatına ve oda elamanlarının biçimlenişinin de eyleyenidir. Tek formun ve tek yapı şeklinin genelliliği ilkesi ile oluşturulan Anadolu konutlarının strüktürü yalındır ve dışarıdan okunabilirdir. Anadolu konutu yaşama, doğaya, çevre koşullarına uygun bir mimari üslup ile yapılmakta ve doğayla mücadele yerine ona uymakta, tabiatın yaşam döngüsüne katılmaktadır. Anadolu konutunun yapım yöntemleri, kolaylık ilkesine dayanır ve insani ölçüleri esas alarak boyutlar belirlenir. Rüzgârın esme yönü dahi düşünülerek cephelerin cihetinin tayin edildiği Anadolu konut yapımında evler gün doğuşuna bakarlar. Sadeliğin asaleti ile yapılan Anadolu konutları cephelerde, doluluk-boşluk karşıtlığı, kademelenme ve çıkma derinlikleriyle estetiği yakalamışlardır.
Bu çalışma, uzun tarihi tecrübeler neticesinde ortaya çıkan geleneksel Anadolu konut mimarisinin tanınırlığını artırmayı ve gelecekteki konut yapı tasarımlarına örnek uygulamalar oluşturabilmeyi hedeflemektedir. Çalışma, geleneksel Anadolu konutunun yapılacağı yerin seçimi, planlanması da dâhil yapı elamanlarının biçimlenişini belirleyen işlev etkenini ve yaşamla ilişkilerini sorgulamaktadır. Ayrıca çalışmada geleneksel Anadolu konutunun toplum tarafından neden arzu edilen yapı tipi olduğu sorusuna da cevap aranmaktadır.
Referanslar
Akın, N. (1995). Ev. TDV İslam Ansiklopedisi, ss. 507-512.
Aksoy, E. (1963). Ortamekan: Türk Sivil Mimarisinde Temel Kuruluş Prensibi. Mimarlık ve Sanat, 7/8, 39-92.
Arık, R. (1999). Türk Evi ve Yâren Geleneği. Osmanlı, 5, 545-554.
Arseven, C. E. (1983). Türk Evi. Sanat Ansiklopedisi, I, 543-557.
Atik, D., & Erdoğan, N. (2007). Geleneksel Konut Mimarlığını Etkileyen Sosyo-Kültürel Faktörler: Edirne’de Şinasi Dörtok Evi. Trakya Universitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8/1, 21-27.
Bal, H. (2008). Kent Sosyolojisi, İsparta: Fakülte Kitabevi Yayınları.
Bayburtluoğlu, Z. (1976). Anadolu Selçuklu Devri Büyük Programlı Yapılarında Önyüz Düzeni, Vakıflar Dergisi, XI, 67-106.
Bektaş, C. (2001). Halk Yapı Sanatı, İstanbul: Literatür Yayıncılık.
Bektaş, C. (2007). Türk Evi. İstanbul: Bilişim Yayınevi.
Bozkurt, N. (1995). Ev. TDV İslam Ansiklopedisi, 11, 502-507.
Büyükmıhçı, G. vd. (2015). Yeşil Çatı Çözümlerinin Tarihi Dokularda Geleneksel Çatı Örtüsü Olarak Uygulanabilirliği Üzerine Bir İnceleme. Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 31/2, 163-171.
Cansever, T. (2012). İslam’da Şehir ve Mimari. İstanbul: Timaş Yayınları.
Cerasi, M. M. (2001). Osmanlı Kenti (Osmanlı İmparatorluğu’nda 18. ve 19. Yüzyıllarda Kent Uygarlığı ve Mimarisi). İstanbul: İlke Yayınları.
Çaycı, A. (2017). İslam Mimarisinde Anlam ve Sembol. Konya: Palet Yayınları.
Dalkılıç, N. (2008). Geleneksel Konutlarda Kullanıcı–Mekân İlişkisi: Midyat Örneği. Uludağ Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, 13/1, 17–33.
Dönmez, E. (2006). Türkiye'deki Kültürel Kimliğin Mimariye Etkisi. Yayımlanmış yüksek lisans tezi, İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi.
Düzbakar, Ö. (2008). 17. Yüzyıl Bursa Şer’iyye Sicillerine Göre Konut ve Konut Terminolojisi. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9/14, 87-96.
Eldem, S. H. (1954). Türk Evi Plân Tipleri. İstanbul Teknik Üniversitesi: Mimarlık Fakültesi Yayınları.
Esin, N., & Özsoy, A. (1987). Küçük Konutlarda Mekân Kullanım Özelliklerinin Değerlendirilmesi, Ataköy Örneği. Toplu Konutlarda Mekân Standartları Paneli Bildirileri İstanbul Yapı Endüstri Merkezi, 98-103.
Göğebakan, Y. (2015). Karakteristik Bir Değer Olan Türk Evi’nin Oluşumunu Belirleyen Unsurlar ve Bu Evlerin Genel Özellikleri. İnönü Ünivesitesi Kültür ve Sanat Dergisi, 1/1, 41-55.
Gür, Ş. Ö. (2000). Doğu Karadeniz Örneğinde Konut Kültürü. İstanbul: Yapı Endüstri Merkezi Yayınları.
İner, G. & Çağlarer, E. (2013). Doğal Yaşam Örüntüsü-Toprak Dam. SDU International Technologic Science, 5/2, 56-63.
Karpuz, H. (1999). Türk Evi, Osmanlı Evi. Osmanlı Ansiklopedisi, X, 450-456.
Korur, S. vd. (2006). Konutlarda Kullanıcı Gereksinmelerine Bağlı Olarak Yapılan Cephe Müdahalelerinin Fiziksel Çevre Kalitesine Etkisi. Selçuk Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, 21, 176‐190.
Köse, A. (2005). Türkiye'de Geleneksel Kırsal Konut Plânlarında Göçebe Türk İzleri. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7/2, 165-200.
Köşklü, Z. (2005). Eski Erzurum Evlerinde Kapı Tokmakları. Beyaz Doğu Dergisi, 3, 23-26.
Kuban, D. (1995). Türk Hayat'lı Evi. İstanbul: Mısırlı Matbaacılık.
Küçükerman, Ö. (1988). Kendi Mekânının Arayışı İçinde Türk Evi. İstanbul: Türk Turing ve Otomobil Kurumu Yayınları.
Lekesiz, Ö. (1997). Sevgilinin Evi. İstanbul: Yedigece Kitapları.
Liu, K. (2004). Sustainable Building Envelope -Garden Roof Sistem Performance. NRC-CNRC, RCI Building Envelope Symposium, New Orleans, Nov 4/5, 1-14.
Mazumdar, S. & Mazumdar, S. (1994). Societal Values and Architecture: A Socio-Physical Model of Interrelationships. Journal of Architecture and Planning Research, USA Chicago: Locke Serence Publishing company.
Nasr, S. H. (2019). İslam Sanatı ve Maneviyatı. (Çev. Ahmet Demirhan). İstanbul: İnsan Yayınları.
Orhonlu, C. (1984). Osmanlı İmparatorluğu'nda Şehircilik ve Ulaşım. İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
Özcan, U. & Güngör, S. (2019). Geleneksel Türk Evi ile Geleneksel Japon Evi’nin Yapısal Açıdan Karşılaştırılması. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, (16 Ağustos 2019), 646-661,
Özgünaydın, L. (1976). Kapıların Dili. Türkiye Turing ve Otomobil Bülteni, 288, 16-34.
Özkan, H. (2011). Geleneksel Erzurum Evlerinde Kırlangıç Örtünün Kuruluşu ve Son Kırlangıç Örtü Ustası Sırrı Alacakanat. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 19-37.
Rapoport, A. (1969). House Form and Culture. Englewood Cliffs. New Jersey: Prentice-Hall.
Sağlam, T. (2020). İslam Mimarisinin Sembolik Anlatıları Üzerine Bir Deneme, İnternational Journal of Interdisciplinary and Intercultural Art, 5/10, 251 279.
Sağlam, T. & Yurttaş, H. (2020). Geleneksel Erzurum Evlerinin İstatistiki Veri Analizi. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi Journal of Turkish Researches Institute, 67, 421 458.
Soyyanmaz, M.E. (1990). Şehirlerdeki Eski ve Yeni Yerleşim Bölgelerindeki Konutlarda Plan Tertibi ve Ailelerin Yaşam Biçimi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Tekirdağ: Trakya Üniversitesi.
Suher, H. (1966). Yerleşmeler ve Özel Fonksiyon İlişkileri. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Matbaası.
Uğur, H. & Giritlioğlu, C. Geleneksel Şehirsel Dokular ve Kullanıcı Özellikleri. İTÜ Mimarlık Planlama Tasarım Dergisi, 5/1, 29-34.
Yürekli, H. & Yürekli, F. (2007). Türk Evi Gözlemler Yorumlar. İstanbul: Yapı Endüstri Merkezi Yayınları.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2024 Journal of History Culture and Art Research
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi'nde yayımlanan tüm çalışmalar Creative Commons 4.0 CC-BY lisansı ile lisanslanmıştır.
Bunları yapmakta özgürsünüz:
- Bu eseri her boyut ve formatta paylaşabilir — kopyalayabilir ve çoğaltabilirsiniz.
- Materyalden Adapte et — karıştır, aktar ve eserin üzerine inşa et
- her türlü amaç için, ticari amaç da dahil
Alttaki şartlar altında:
Atıf — uygun bilgiyi, lisansa linki, and ve değişiklik yapıldıysa değişiklik bilgisinivermelisiniz. Sizi veya kullanımınızı lisansörün onayladığı bilgisini içermemek kaydıyla, size uygun şekilde bu işlemleri gerçekleştirebilirsiniz.
AynıLisanslaPaylaş — Eğer materyali karıştırdınızsa, aktardınızsa ya da materyalin üzerine çalıştınızsa, ancak aynı lisans ile dağıtabilirsiniz.
- Ek sınırlamalar yoktur — Lisansın izin verdiği hakları başkaları üzerinde kanunlarla ya da teknolojiyikullanarak sınırlayamazsınız.
