Kültürel Sürekliliğin Sanatsal Yansımaları: Gedik Ahmet Paşa Camii Kalemişleri

Özet

XV. yüzyılın son çeyreğinde inşa edilen Gedik Ahmed Paşa Camiinin kalemişleri tezyînât tarihimiz açısından dikkat çeken özelliklere sahiptir. Zaman içerisinde depremlere ve fiziki hasarlara maruz kalan cami, varlığını sürdürebilmesi için ciddi onarımlar görmüştür. Onarımlar neticesinde tezyini özgünlüğünü büyük ölçüde kaybetmiş olmasına karşın mevcut nakışlar, devrin tezyinat üslubunu, dönemler arası geçişleri ve etkileşimleri, restorasyon katmanlarını, motiflerdeki değişimi, usta sanatçılar gibi bir çok konuda bizleri bilgilendirmektedir. Dolayısıyla bu kalemişleri devrinin tezyînât üslûbunu günümüze yansıtan ve geleceğe aktarılması konusunda korunması gereken önemli örneklerdir.

Osmanlılar için XV. yüzyıl Fetret devrinin ve Cem Sultan vakalarının karamsarlığına inat, yepyeni fantezilerin gerçekleştirildiği bir dönemdir. Tasarımlarda, rûmî, hatâî ve geçme motifleri yoğun biçimde kullanılmış, söz konusu motifler en küçük noktasına kadar detaylandırılmıştır. 

Sultan yapılarında karşımıza çıkan bu kompozisyonların Anadolu’nun bir şehrinde ve bir devlet görevlisinin bina ettirdiği camide bulunması dikkat çekicidir. Bursa ve Edirne yapılarında gördüğümüz bezemelerdeki yakın benzerliklerin bu dönemde, sanat ve sanatçı açısından ciddi bir etkileşimin olduğunu göstermektedir. Bu etkileşimde kültürel sürekliliğin izleri vardır. Asırlardır katmanlaşarak süregelen bir geleneğin, Anadolu coğrafyasının zengin medeniyetine ait dokular ve kültürel değerler ile harmanlaştığını, sonuçta ortaya çıkan motiflerin sanatçıların elinde hayat bulduğunu görüyoruz.

Çalışmamızın temel amacı, cami bünyesindeki özgün nakışların analiz edilerek, devrin diğer yapılarında bulunan nakışlarla etkileşimlerini ortaya koymak, tasarımlar arasındaki benzerliklerden yola çıkmak suretiyle dönemin desen, motif anlayışını irdelemektir. Döneminin kültürel değeri olarak bizlere ulaşan bu nadide nakışların, geleceğe aktarımı ve özgünlüğüne kavuşmaları noktasında toplumsal ve kurumsal zeminde neler yapılabilirliği konusunda katkı sağlamaktır.