<b>Allah'ın Varlığı'nı Aklen Bilmeye İlişkin Mâtürîdî'nin Fıtrat Delili</b> / </br><i>The Argument of “al-Fitrah” to Prove The Existence of God Accordingto al-Maturidi</i>

Authors

  • fatma aygün meb

DOI:

https://doi.org/10.7596/taksad.v4i4.495

Keywords:

Mâtürîdî, Allah, Fıtrat, Fıtratullah, İnsanî kapasite

Abstract

The Argument of “al-Fitrah” to Prove The Existence of God

Accordingto al-Maturidi

Abstract 

Al-Maturidi is one of the foremost and most important thinkers in the history of Islamic thought. So that Al-Maturidi (333/944) is the most powerful figure in Abu Khanife School and has the biggest share in the establishment of Followers of Sunnah kalam. The aim of this study is to interpret the concept of "al-fitrah", "fitratallah" (nature) and to investigate the possibility of rational knowing the existence of God with an intrinsic element of human (al-fitrah) according to the thinking of Al-Maturidi.

The whole characteristics of all creatures, especially human being, brought by the genesis called “nature”(al-fitrah). The concept of al-fitrah contains all of beings in the world; accordingly, al-fitrah symbolizes creation of human. Humans are endowed with many biological, mental and spiritual abilities by born, not a result of work. Man also has innate moral-religious abilities that one of them is “nature/fitrah”. As a common agreement among psychologists and psychologists of religion, human is a believer as well as a thinker. This feature of believing comes from his nature. In the same way, Al-Maturidi believed that human have some dispositions from the birth. According to Al-Maturidi, creation is the consciousness of existence and uniqueness of God that is temperamental in all human beings. This feature of believing is inherent but the framework of this ability has not been determined yet. According to Al-Maturidi, God provides human a several inner qualities such as reason/aql, senses and feelings. These inner supports are actually facilities for human. With reference to the idea that the human is a cognizant (rational) creature, Al-Maturidi argues that he has reasonable and fair reasons for believing in a Creator; and he also uses the evidences such as “disposition" (skills coming with creation) that he links with the term nature (Khilkah). Talkingabout the fitrah of human is talking to the meaning and purpose the existence of human. Meaningfulness and purposefulness is the first law of the creation. Nature and dispositions, skills of human would indicate that there is a meaning and purpose, and hence points to the existence of God. In short, this article explores arguments of Maturidi regarding his opinions on knowing the existence of God by the fitrat/nature. 

 

Allah'ın Varlığı'nı Aklen Bilmeye İlişkin Mâtürîdî'nin Fıtrat Delili

                                    (Hilkât Delili)

Öz

İslâm düşünce tarihinde yer alan etkili düşünürlerden biri de Mâtürîdî'dir. Öyle ki Mâtürîdî (333/944), Ebû Hanîfe geleneğinin en güçlü simasıdır ve  Ehl-i Sünnet kelâmının kuruluşunda en büyük paya sahiptir. Bu çalışmanın amacı ise Mâtürîdî'nin düşünce dünyasında göze çarpan fıtrat ve fıtratullah kavramlarını açıklamak ve insanın kendisine ait aslî bir özelliği yani fıtrat ile Allah'ın varlığını aklen bilmenin imkânını araştırmaktır.

Başta insan olmak üzere, tüm varlıkların yaratılıştan sahip oldukları özelliklerin tamamına “fıtrat” denmektedir. Fıtrat insanın yaratılış biçimini sembolize etmektedir, dünyadaki bütün canlılar fıtrî denilen bir yapıya göre yaratılmıştır. İnsan birçok biyolojik, aklî, ruhî donanım ve yeteneklere doğuştan sahip olduğu, onları sonradan kazanmadığı bilinir. Yani insanın doğuştan sahip olduğu ahlakî-dinî yetenekleri bulunmaktadır ki bunlardan biri de “fıtrat”tır. Psikolog ve din psikologlarının ortak kabulüne göre insan düşünen varlık olduğu kadar inanan da bir varlıktır; onda inanma özelliği yaratılış yani verili olan yapısal donanım/kâbiliyet gereğidir. İşte Mâtürîdî doğuştan getirilen yeti ve yeteneklerin varlığını kabul etmiş, Allah'ın insanı akıl, duyu ve duygular gibi gelişmeye müsait bir takım içsel özelliklerle donatarak yarattığını savunmuştur. Bu iç destekler aslında insana tanınan imkânlar şeklinde anlaşılabilir. Mâtürîdî, insanın bilen (rasyonel) bir varlık oluşundan hareketle Yaratıcı'nın varlığına inanmasının haklı ve mâkul sebeplere dayandığını belirtmiş, hilkât terimiyle ilişkilendirdiği "fıtrat" (yaratılıştan doğruyu bulmaya elverişli kâbiliyetler) delilini kullanmıştır. Esasen insanın fıtratından bahsetmek, insanın varlığının anlam ve amacından söz etmektir, anlamlılık ve amaçlılık yaratılışın ilk yasası değerindedir. İnsanın doğası, eğilimleri, kâbiliyetleri anlam ve amacın varlığına ve dolayısıyla Allah'ın varlığına işaret etmektedir. İşte bu makalede fıtrat delilini kullanan Mâtürîdî'nin Allah'ın varlığını bilmeye yönelik ortaya koymuş olduğu argümanlar ele alınmış ve tartışılmıştır.


Author Biography

fatma aygün, meb

2006 da Marmara Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsüne bağlı olarak Kelam Bilim Dalında Yüksek Lisans tezimi, 2015 de ise yine aynı bölüm ve aynı enstitüye bağlı olarak doktora tezimi tamamladım.

References

Açıkel, Yusuf (1998). “Nefsini Bilen Rabb’ini Bilir” Hadis mi?, Kelâm-ı Kibar mı?", Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. sayı: 5. s. 173-200.

Ahmet el-Ahmedi b. Süleyman (1337). Risale-i tevhid = Mir’at’ül-irfan, terc: Mehmed Esad,

y.y..

Akçay, Mustafa (1996). “İmanın Oluşumunda Fıtratın Rolü”, S.Ü.İ.F.D.. sayı: 1. s. 291.

Akseki, Ahmet Hamdi (1966). İslâm: Fıtrî, Tabiî Ve Umumî Bir Dindir. 2. bsk.. İstanbul:

İrfan Yay..

Ali el-Karnî, Ali b. Abdullah (2003/1424). el-Futra: hakikatuhu ve mezahibü’n-nas fiha

(matbu master tezi). Riyad: Dârü’l-müslim.

Alkan, Ercan (2012). Nefsini Bilen Rabbini Bilir / İbn Arabi, tercüme ve şerh: M. Es’ad Erbili; yayına haz: Ercan Alkan. 2. bsk.. İstanbul: Hayykitap. s. 9-10 (önsöz).

Alper, Hülya (2007). İmanın Psikolojik Yapısı. 2. bsk.. İstanbul: Rağbet Yay..

Aynî, Ebû Muhammed Bedreddin Mahmûd b. Ahmed b.Musa el-Hanefi (t.y.). Umdetü’l-kârî şerhi Sahihi'l-Buhari. Kahire: İdaretü’t-Tıbaati’l-Müniriyye. VIII.

Bilgin, Beyza (1997). İslâm ve Çocuk. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay..

Bergson, Henri (1962). Ahlâk ile Dinin İki Kaynağı, çev: M. Karasan. Ankara.

Bloom, Paul (5 May 2010). “The Moral Life of Babies”, The New York Times.

Bovet, Pierre (1958). Din Duygusu ve Çocuk Psikolojisi, çev: S. Odabaş. Ankara.

Calvin, John (1975). İnstitutes of the Christian Religion, ed: John T. McNeill, trc: Ford Lewis

Battles. 7. bsk.. Philadelphia: The Westminsters Press. I.

Cebecioğlu, Ethem (1997). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. Ankara: Rehber Yayınları.

Celâleddin-i Rûmî, Mevlânâ (1985). Fihi ma Fih, terc: Meliha Ülker Tarıkahya. İstanbul: MEB Yay..

Cevherî, Ebû Nasr İsmail b. Hammad (1990). “ftr”, es-Sıhah tacü’l-luga ve sıhahi’l-Arabiyye.

thk: Ahmed Abdülgafur Attar. 4. bsk.. Beyrut: Dârü'l-İlm li'l-Melayin. II.

Demir, Osman (2013). “Vicdan”, DİA. İstanbul. XXXXIII. s. 100-102.

Ebû Hanîfe, Nu’mân b. Sâbit (2008). “el-Fıkhu’l-Ekber”, nşr: Mustafa Öz. İmam Azam’ın Beş

Eseri. 4. bsk.. İstanbul: MÜİFV Yay..

Ebü’l-Bekâ el-Kefevî, Eyyub b. Musa el-Hüseyni. (1993). Külliyâtu Ebi'l-Beka, thk: Muhammed Mısri, Adnan Derviş. 2. baskı. Beyrut.

Firûzabadi, Ebü't-Tahir Mecdüddin Muhammed b. Yakub b. Muhammed (2013). “fıtrat”, elOkyanusu’l-basit fi tercemeti’l-kamusi’l-muhit: Kâmüsu’l-muhit tercümesi, terc: Mütercim

Asım Efendi, yayına hazırlayanlar: Mustafa Koç, Eyyüp Tanrıverdi. İstanbul: Türkçe Yazma

Eserler Kurumu Başkanlığı. III. s. 2256.

Freud, Sigmund (1971). Totem ve Tabu, çev: Niyazi Berkes. İstanbul: Remzi Kitabevi.

Gazzâlî (1972). er-Risaletü’l-Ledünniyye (Arifler Yolu), terc: Yaman Arıkan. İstanbul:

Uyanış Yay..

Gazzâlî (1987). el-Munkız mine'd-dalal meahu Kimyau’s-saade... Beyrut: Müessesetü'lKütübi's-Sekafiye.

Gazzâlî (1967). İhyâü ‘ulûmi’d-dîn. Kahire: Müessesetü'l-Halebi. I.

Hick, John (1983). Philosophy of Religion. 3rd ed.. New Jersey: Prentice-Hall. Inc..

Hökelekli, Hayati (1985). “Dini Kişiliğin Kuruluşunda İradenin Rolü”, Diyanet İlmi Dergi.

XXI/2. s. 25.

Hökelekli, Hayati (1993). Din Psikolojisi. Ankara.

İbn Abdülber Nemeri, Ebû Ömer Cemaleddin Yusuf b. Abdullah b. Muhammed Kurtubi

(1987/1407). et-Temhid lima fi'l-Muvatta mine'l-meani ve'l-esanid, thk: Saîd Ahmed A’rab.

Tıtvan: Vizaretü’l-Evkaf ve’ş-Şuuni’l-İslâmiyye.

İbn Aşur, Muhammed Tahir b. Muhammed b. Muhammed et-Tunusi (1984). Tefsirü’t-tahrir

ve’t-tenvîr. Tunus: ed-Dârü't-Tunusiyye. XXI.

İbn Kesîr, Ebü'l-Fida İmadüddin İsmail b. Ömer (1966/1385). Tefsîr. Beyrut: Dârü’l-Endelüs.

III, V.

İbn Manzûr (t.y.). “fatara”, Lisânü’l-Arab. Beyrut: Dâru Sadır. V.

İbn Teymiyye, Ebü'l-Abbas Takıyyüddin (1978). Der'ü te’âruzi'l-akl ve'n-nakl = Mevafika

sahihü’l-menkul li-sarihi’l-ma’kul, thk: Muhammed Reşad Salim. Beyrut: Dârü'l-Künuzi'lEdebiyye.

VIII.

İbn Teymiyye, Ebü'l-Abbas Takıyyüddin (1404). Mecmu’u Fetâvâ, neşr: Abdurrahman b. Muhammed b. Kasım el-Asımî. Kahire. IV.

İbnü’l-Esîr, Ebü's-Saadat Mecdüddin Mübarek b. Muhammed (1963). en-Nihâye fî garibi’lhadis

ve’l-eser, thk: Tahir Ahmed Zavi, Mahmud Muhammed Tanahi. Kahire: D’aru’lihyâi’l-kütübi’l-Arabiyye, III.

İzmirli, İsmail Hakkı (1340-1342). Yeni İlm-i Kelam. İstanbul: Darülfünun İlahiyat Fakültesi. I.

Karaköse, Şaban (2007). Din Eğitiminde Bireyi Tanımak. İstanbul: Mavi Yay..

Katipoğlu, Bedri (1991). Din Psikolojisi Açısından Freud Psikanalizi ve Din. 1. bsk. İzmir.

Kılıç, Recep (2004). Modern Batı Düşüncesinde Vahiy Anlayışı. İstanbul: Ötüken Yayınları.

Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr (1967). el-Câmi' li-Ahkâmi'lKur'ân,

tsh: Ahmed Abdülalim Berduni. 3. bsk.. Kahire: Dârü'l-Kitâbi'l-Arabi. XIV.

Kutub, Muhmmed. (1992). İnsan Psikolojisi Üzerine Etüdler. terc. Bekir Karlığa. İstanbul:

İşaret Yayınları.

Kutub, Muhammed. “Allah’ın Zâtı”. Niçin Allah’a İnanıyoruz, İbrahim Eröz. IV.

Macdonald, D. B. (1988). “fıtra”, İA. Ankara: Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı. IV. 627.

Mağribî, Ali Abdülfettâh (1405/1985). İmamu Ehli's-sunne ve'l-cemaa Ebu Mansûr elMatüridi

ve arauhu'l-kelâmiyye. Kahire.

Makdisî, Mutahhar b. Tâhir (t.y.). Kitâbül-Bed' ve't-Târîh, nşr: Celement Huart. I-Vl. Paris

-1919 — Bağdad: Mektebetü'I-Müsennâ.

Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed (2003). Kitâbü’t-Tevhîd, nşr: Bekir

Topaloğlu-Muhammed Aruçi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.

Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed (2002). Kitâbü’t-Tevhîd Tercümesi, çev: Bekir Topaloğlu. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.

Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed (1970). Kitâbü’t-Tevhîd, nşr: Fethullah

Huleyf. Beyrut: Dârü’l- Maşrık.

Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed (2006-2007). Te’vilâtü’l-Kur’ân İlmî

kontrol: Bekir Topaloğlu. İstanbul: Mizan Yayınevi

Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed (t.y.). Şerhü’l-fıkhi’l-ekber, müracaa: Abdullah b. İbrâhim el-Ensârî. Katar: Nafakatü’ş-Şuuni’d- Diniyye.

Meclisî, Muhammed Bakır b. Muhammed Taki b. Maksud Ali (1983/1403). Biharü’lenvari’l-câmia

li-düreri ahbari’l-eimmeti’l-ethar. Beyrut: Müessesetü’l-vefa. III.

Mestcizade (2007/1428). el-Mesalik fi’l-hilafiyyat beyne’l-mütekellimin ve’l-hükema, dirase

ve tahkik: Seyit Bahçıvan, Beyrut. İstanbul: Dâru Sâdır.

Mircea, Eliade (1990). Dinin Anlam ve Fonksiyonu, çev: M. Aydın. Ankara: Kültür Bakanlığı

Yay..

Mutahhari, Murtaza b. Muhammed Hüseyin (1988). Adl-i İlâhi, çev: Hüseyin Hatemi. İstanbul.

Mutahhari, Murtaza b. Muhammed Hüseyin (1992). Fıtrat, terc: Cafer Kırım. İstanbul.

Musa Kazım Efendi, Şeyhülislam (h. 1336). Külliyat-ı Şeyhülislam Musa Kazım: Dinî,

İçtimaî Makaleler. İstanbul: Evkâf-ı İslâmiye Matbaası.

Okumuşlar, Muhiddin (2002). Fıtrattan Dine. Konya: Yediveren Yay..

Öğük, Emine (2010). Mâtürîdî’nin Düşünce Sisteminde Şer-Hikmet İlişkisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.

Özakpınar, Yılmaz (1999). İnsan İnanan Bir Varlık. İstanbul: Ötüken Neşriyat.

Popper, Karl R and C. Eccles, John. (2000). The Self And İts Brain: an argument for

interactionism. London: Routledge.

Râgıb el-İsfahânî, Hüseyin b. Muhammed b. Râgıb. (1412/1992). “fatara”, el-Müfredâti nşr:

Safvân Adnân Dâvûdî. Dımaşk: Dârü’l-Kalem-Beyrut: Ed-Darü’ş-Şamiyye.

Reçber, Mehmet Sait (2004). Tanrı’yı Bilmenin İmkânı ve Mahiyeti. Ankara: Kitâbiyât.

Rousseau, Jean Jacques. (1966). Emil Yahut Terbiyeye Dair, çev: H. Z. Ülken - A. R. ÜlgenerS.

Kuzey. 6. bsk.. İstanbul.

Sabri, Mustafa (1950). Mevkıfü’l-akl ve’l-ilm ve’l-âlem. Dâru İhyai’l-kütübi’l-Arabî. II.

Strobel, Lee (2013). Hani Tanrı Ölmüştü?, çev: Sare Levin Atalay, Reşit Şahin. 3. bsk.. İstanbul: Ufuk Yayınları.

Sübkî, Takiyyüddîn (1410/1990). Külli mevlûdin yûledu ale’l-fıtra, nşr: Muhammed Seyyid Ebû Amme. Tanta: Dârü's- Sahabe.

Taslaman, Caner (2014). Ahkâk, Felsefe ve Allah. İstanbul: İstanbul Yayınevi.

Topaloğlu, Bekir (1987). İslâm Kelâmcıları ve Filozoflarına Göre Allah’ın Varlığı (İsbât-ı Vâcip). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.

Yavuz, Kerim (1983). Çocukta Dini Duygu ve Düşüncenin Gelişmesi. Ankara: Diyanet İşleri

Başkanlığı Yay..

Yavuz, Yusuf Şevki (1992). “Bezm-i Elest”, DİA. İstanbul. VI. 106-107.

Yazır, Elmalılı M. Hamdi (t.y.). Hak Dini Kur'an Dili, sdl: İsmail Karaçam vd.. İstanbul: Feza

Gazetecilik. I, III, VI.

Yıldırım, Kazım (2010). Türk İslam düşüncesinde Muhyiddin İbn’ül Arabi (Gazzali Sühreverdi-

Mevlana- Sadreddin Konevi İle Mukayeseler). İstanbul: H Yayınları.

Yurdagür, Metin (1998). İslam düşüncesinde fetret kavramı. 2. bsk.. İstanbul: Marifet Yayınları.

Published

2015-12-29

How to Cite

aygün, fatma. (2015). <b>Allah’ın Varlığı’nı Aklen Bilmeye İlişkin Mâtürîdî’nin Fıtrat Delili</b> / </br><i>The Argument of “al-Fitrah” to Prove The Existence of God Accordingto al-Maturidi</i>. Journal of History Culture and Art Research, 4(4), 93-125. https://doi.org/10.7596/taksad.v4i4.495

Issue

Section

Articles