<b>Psiko-Sosyal Açıdan İnönü Dönemi Dinî Hayatla İlgili Bazı Değerlendirmeler</b> / <i>Some Evaluations About Religious Life of Inonu Period in Terms of Psycho-Sociology</i>
Keywords:
Cumhuriyet dönemi, İnönü dönemi, Din, Dindarlık, Dinî hayat, Republic period, Inonu, Religion, Religiousness, Religious life.Abstract
Öz
Bu çalışmanın amacı Millî Şef ya da İnönü Dönemi olarak da bilinen 1938-1950 yılları arasında yaşanan dinî hayatı temel dinamikleriyle ortaya koymak ve günümüze yansımalarını psiko-sosyal açıdan değerlendirmektir. Bu kapsamda öncelikle dinî hayatın içinde yaşandığı ortam hakkında bilgi verilmiş daha sonra bu ortamın şekillendirdiği dinî hayatın portresi çizilerek günümüz dindarlığına yansımaları ele alınmıştır. Önemli bir değişim ve dönüşümün yaşandığı bu yıllarla ilgili elde edilen veriler, dönemi yaşayanlarla yapılan mülakatlar ile zenginleştirilmiştir. Neticede dönemin dinî hayatının, içinde bulunduğu sosyo-kültürel atmosferden büyük oranda etkilendiği, ancak buna rağmen kendi içinde bir gelişim seyri takip ederek günümüz dindarlığına yansıdığı ve bazı açılardan her iki dönem arasında benzerlikler bulunduğu görülmüştür.
Some Evaluations About Religious Life of Inonu Period in Terms of Psycho-Sociology
Abstract
The aim of this study is to reveal the religious life during the period known as "National Chief" or "Inönü Period" between the years 1938-1950 with all its dynamics and to probe its reflections to the present from psycho-sociology perspective. Within this scope, first of all, some information about the environment, in which the religious life was lived, has been given. Later, its reflections have been discussed by describing the religious life which was shaped by that environment. The data related with that period when an important change and transition happened has been enhanced by the interviews held with the people who lived during that period. As a result, it has come out that religious life of that period had been affected to a great extent by socio-cultural, socio-economic and socio-political atmosphere; however, it has reflected on the religiousness perception of the present by following an improvement progress in itself. Also, it has been seen that religiousness perception of that period and today’s world has some similarities. Key Words: Republic period, Inonu, Religion, Religiousness, Religious life
References
Akkaş, Hasan Hüseyin, (2001). “Türk Modernleşme Tarihinde Muhafazâkar Siyasi Düşünce”,
Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, 3(2), 28-39.
Akkaş (2003). “Muhafazâkar Siyasi Düşünce Kavramı Üzerine”, Afyon Kocatepe Üniversitesi
Sosyal Bilimler Dergisi, 5(1), 241-254.
Akşit, Bahattin ve Arkadaşları (2012). Türkiye’de Dindarlık, Sosyal Gerilimler Ekseninde
İnanç ve Yaşam Biçimleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
Alkan, Türker (1989). Siyasal Bilinç ve Toplumsal Değişim, Siyasal Bilincin Gelişmesinde
Ailenin, Okulun ve Toplumsal Sınıfların Etkisi. Ankara: Gündoğan Basın Yayın
Dağıtım.
Allport, Gordon W. and Ross, J. Michael (1967). “Personal Religious Orientation and
Prejudice”, Journal of Personality and Social Psychology, 5(4), 432-443.
Altan, Mehmet (2010). Kent Dindarlığı. İstanbul: Timaş Yayınları.
Arar, İsmail (1969). Atatürk’ün İzmit Basın Toplantısı, İstanbul: Burçak Yayınları.
Argyle, Michael - Hallahmi, Benjamin Beit (1975). The Social Psychology of Religion,
London: Routletge&Kegan Paul.
Armağan, Mustafa (2008). Yakın Tarihin Kara Delikleri, İstanbul: Timaş Yayınları.
Armağan, (2010). Türkçe Ezan ve Menderes, Bir Devrin Yazılmayan Gerçekleri, İstanbul:
Timaş Yayınları.
Arslan, Mustafa (2003). “Popüler Dindarlık Ölçeğinin Geliştirilmesi: Geçerlik ve Güvenirlik
Çalışması”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, III(1), 97-116.
Arslan, (2004). Türk Popüler Dindarlığı (Çorum Örneği), İstanbul: Dem Yayınları.
Ataç, Nurullah (1957). Söz Arasında, Ankara: Dost Yayınları.
Atay, Tayfun (2011). Din Hayattan Çıkar, Antropolojik Denemeler, İstanbul: İletişim
Yayınları.
Aydemir, Şevket Süreyya (1993). İkinci Adam (1938-1950) III, İstanbul: Remzi Kitapevi.
Bahadır, Abdülkerim (2010). “Dindarlığı Etkileyen Faktörler”, Din Psikolojisi, (Ed: Hayati
Hökelekli), Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
Banguoğlu, Hasan Tahsin (1984). Kendimize Geleceğiz, İstanbul: Derya Dağıtım.
Başaran, Mehmet (2003). Köy Enstitüleri, İstanbul: Cumhuriyet Kitapları.
Başgil, Ali Fuad (2009). Din ve Laiklik, İstanbul: Yağmur Yayınları.
Başgil, (2012). Yakın Maziden Hatıra Kırıntıları, İstanbul: Yağmur Yayınları.
Boratav, Korkut (1989). “İktisat Tarihi 1908-1980”, (Haz. Sina Akşin), Türkiye Tarihi 4,
Çağdaş Türkiye 1908-1980, Ankara: Cem Yayınevi.
Bulaç, Ali (2012). Modern Ulus Devlet, Bütün Eserleri-13, İstanbul: Çıra Yayınları.
Coşkun, Ali, (2005). Sosyal Değişme ve Dinî Normlar, İstanbul: Dem Yayınları.
Çağlar, Behçet Kemal (6 Ekim 1940). “Dinimiz” Ulus Gazetesi.
Çağlar, (Eylül 1942). “Bizim Mevlüt”, Yücel, Aylık Sanat ve Fikir Mecmuası, (16), 91-93.
Çarkoğlu, Ali ve Toprak, Binnaz (2000). Türkiye’de Din Toplum ve Siyaset, İstanbul: TESEV
Yayınları.
Çetin, Ensar (Ocak - Haziran 2012). “Türk Halkının Aydın Din Alimi Algısı”, Toplum
Bilimleri, 6(11), 189-204.
Çevik, Abdülkadir (2010). Politik Psikoloji, Ankara: Politik Yayınları.
Delay, Jean - Pichot, Pierre (1975). “Psikolojinin Tanımları, Metodları, ve Komşu
Disiplinlerle İlgileri”, (Çev. Erdoğan Fırat), Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Dergisi, XX, 323-343.
Deringil, Selim (1994). Denge Oyunu,-İkinci Dünya Savaşı’nda Türkiye’nin Dış Politikası,
İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Dikici, Ali (Kasım 2008). “Millî Şef İsmet İnönü Dönemi Laiklik Uygulamaları”, Ankara
Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, (42), 161-192.
Durna, Tezcan (2009). Kemalist Modernleşme ve Seçkincilik, Peyami Safa ve Falih Rıfkı
Atay’da Halk İnşası, Ankara: Dipnot Yayınları.
Ekincikli, Mustafa (2008). “İkinci Dünya Savaşı’nda Türk Dış Politikası”, Süleyman Demirel
Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi
Bölümü Uluslararası Türkiye Cumhuriyeti Sempozyumu Bildirileri 22-24 Ekim, (Haz.
Murat Kılıç), Isparta.
Elbir, Bilal- Karakaş, Ömer (2007). “Cumhuriyet Dönemi Türk Kültür ve Edebiyatında
Hümanizmin Etkileri”, Turkish Studies International Periodical For the Languages,
Literature and History of Turkish or Turkic, 2(4), 381-392.
Ergil, Doğu (1986). İdeoloji, “Milliyetçilik, Muhafazâkarlık, Halkçılık”, Ankara: “S”
Yayınları.
Eyüboğlu, Sabahattin (1999). Köy Enstitüleri Üzerine, İstanbul: Yeni Gün Haber Ajans Basın
ve Yayıncılık.
Freud, Sigmun (2011). Kitle Psikolojisi, (Çev. Kamuran Şipal), İstanbul: Cem Yayınevi.
Feroze, Muhammed R. (1995). “Laiklikte Aşırılık ve Ilımlılık”, Türkiye’de İslam ve Laiklik,
Derleme, İstanbul: İnsan Yayınları.
Gerger, Mehmet Emin (1991). Bütün Yönleriyle İnönü-Menderes Mücadelesi Ve Demirkırat
Oyunu, İstanbul: Akbel Yayınları.
Goloğlu, Mahmut (1974). Milli Şef Dönemi (1939-1945), Ankara: Turhan Kitapevi.
Göka, Erol (2011). Türklerin Psikolojisi, İstanbul: Timaş Yayınları.
Göle, Nilüfer (2011). Melez Desenler, İslam ve Modernlik Üzerine, İstanbul: Metis Yayınları.
Günay, Ünver (1999a). “Dinin Bireysel ve Toplumsal Boyutu”, Ankara Üniversitesi İlahiyat
Fakültesi Dergisi Özel Sayı.
Günay, (1999b). Erzurum ve Çevre Köylerinde Dinî Hayat, İstanbul: Erzurum Kitaplığı.
Günay (2001). “Çağdaş Türkiye’de Din, Toplum, Kültür, Gelenek ve Değişme”, ÇÜİFD, 1
(2), 1-38.
Hizmetli, Sabri (2003). “Demokrasi ve İnsan Hakları Bağlamında Çağdaş Türkiye’de Dinî
Hayat ve Din Öğretimi Alanında Gelişmeler”, II. Din Şurası Tebliğ ve Müzakereleri,
(23-27 Kasım 1998) (II), Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
Hoffer, Eric (2011). Kesin İnançlılar, (Çev. Erkıl Günur), İstanbul: Plato Film Yayınları.
Hökelekli, Hayati (2002). “Gençlik ve Din”, Gençlik, Din ve Değerler Psikolojisi, Ankara:
Ankara Okulu Yayınları.
İlhan, Atilla (1982). Hangi Batı, Ankara: Bilgi Yayınevi.
İnönü, Erdal (1996). Anılar-Düşünceler 1, İstanbul: İdea Yayınları.
Kalkanoğlu, Semih (1991). İsmet İnönü: Din ve Laiklik, İstanbul: Tekin Yayınevi.
Kalyoncu, Hamdi (2006). Liderlere Tapınma Psikolojisi, İstanbul: Marifet Yayınları.
Karaca, Faruk (2001). Psiko-Sosyal Açıdan Yabancılaşma ve Dinî Hayat, İstanbul: Bil
Yayınları.
Karaca, (2007). Dinî Gelişim Teorileri, İstanbul: Dem Yayınları.
Karaca (2011). Din Psikolojisi, Trabzon: Eser Ofset Matbaacılık.
Karacoşkun, M. Doğan (2006). Dinî ve Sosyal Psikoloji Yazıları, 1 Samsun: Din ve Bilim
Yayınları.
Karaosmanoğlu, Yakup Kadri (1940). “Hümanizmaya Doğru İlk Adım”, Ayın Tarihi, (83).
Karatepe, Şükrü (1997). Tek Parti Dönemi, İstanbul: İz Yayıncılık.
Karpat, H. Kemal (2009). Osmanlı’dan Günümüze Elitler ve Din, İstanbul: Timaş Yayınları.
Karpat, Türk Demokrasi Tarihi (2010). (Sosylal, Kültürel, Ekonomik Temeller), İstanbul:
Timaş Yayınları.
Kayıklık, Hasan (2006). “Değişen Dünyada Birey, Din ve Dindarlık”, Dindarlığın SosyoPsikolojisi,
(Ed. Ünver Günay, Celaleddin Çelik), Adana: Karahan Yayınları.
Kirby, Fay (2010). Türkiye’de Köy Enstitüleri, (Çev. Niyazi Berkes), İstanbul: Tarihçi
Kitapevi.
Kocabaş, Süleyman (2009). 1923’den 2023’e Türkiye Cumhuriyeti Devleti Tarihi V, İnönü
Dönemi Millî Şef Yönetimi ve Demokrasiye Geçiş, 1938-1950, İstanbul: Bayrak
Yayıncılık.
Koçak, Cemil (1996). Türkiye’de Milli Şef Dönemi (1938-1945), II, İstanbul: İletişim
Yayınları.
Kongar, Emre (2013). Tarihimizle Yüzleşmek, İstanbul: Remzi Kitapevi.
Köşgeroğlu, Nedime (2010). Beli Kırılan Devrim, Köy Enstitüleri ve Kadın Kalemler,
İstanbul: Alter Yayınları.
Kurt, Abdurrahman (2009). “Dindarlığı Etkileyen Faktörler”, T.C. Uludağ Üniversitesi
İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18 (2), 1-26.
Kuşat, Ali (2001). “Eğitim ve Dinin Benlik Gelişmesiyle İlgisi”, Erciyes Üniversitesi İlahiyat
Fakültesi Dergisi, Kayseri: (11), 97-104.
Kuşat, Ali (2012). “İbadetlerde Niyetin Ahlaki Gelişim Düzeyi ile İlişkisi”, ÇÜİFD Din
Psikolojisi Özel Sayısı, Prof. Dr. Kerim Yavuz Armağanı, 12 (2), 157-183.
Lewis, Bernard, (2009). Modern Türkiye’nin Doğuşu, (Çev: Boğaç Babür Turna), Anakara:
Arkadaş Yayınları.
Mahçupyan, Etyen (9 Şubat 2014). “Meselenin Adını Koyalım”, Zaman Gazetesi.
Makal, Mahmut (2009). Köy Enstitüleri ve Ötesi, İstanbul: Literatür Yayınları.
Mardin, Şerif (2010). Türkiye’de Din ve Siyaset, İstanbul: İletişim Yayınları.
Meriç, Cemil (1996). Umrandan Uygarlığa, (Haz. Mahmut Ali Meriç), İstanbul: İletişim
Yayınları.
Muallimler Birliği Mecmuası, (1925). Ankara: (4).
Ocak, Ahmet Yaşar, (1990). “Çağdaş Türk Aydını ve Yakın Tarih Perspektifi İçinde
Türkiye’de İslam Gerçeği”, Kutlu Doğum Haftası, 12-17 Ekim 1989, Ankara: TDV
Yayınları.
Ocak (1996). “Değişen Dünyada İslam’ın Batıya Dönük Yüzü: Günümüz Türkiye
Müslümanlığına Genel Bakış”, Müslüman İmajı, (Kutlu Doğum Haftası: 1995),
Ankara: TDV Yayınları.
Ok, Üzeyir (2012). “Biyografik Anlatıya Dayalı İnanç Gelişimi Biçimleri ve Nicel Ölçümler”,
ÇÜİFD Din Psikolojisi Dergisi Özel Sayısı Prof. Dr. Kerim Yavuz Armağanı, 12 (2),
-155.
Okumuş, Ejder (2002). Gösterişçi Dindarlık, İstanbul: Ark Yayınları.
Okumuş (2010). Toplumsal Değişme ve Din, İstanbul: İnsan Yayınları.
Okutan, M. Çağatan (2013). “Conservatism: Historical-Philosophical Roots”, International
Journal of Economic and Administrative Studies, Year: 5(10), 127-133.
Öcal, Mustafa, (Ed.). (2008). Tanıkların Dilinden Cumhuriyet Dönemi Din Eğitimi ve Dinî
Hayat (3 cilt). İstanbul: Ensar Neşriyat.
Öklem, Hüseyin G. (2008). Olayazdı, Köy Enstitüleri Yaşasaydı Türkiye Nasıl Olurdu?,
Antalya: Yeniden Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Yayınları.
Özdenoğlu, Şinasi (1945). “Hümanismanın Gerçek Mânası”, Yücel Aylık Sanat ve Fikir
Dergisi, XVII, 97-100.
Pargament, Kenneth I., (Ocak-Haziran 2005). “Acı ve Tatlı: Dindarlığın Bedelleri ve
Faydaları Üzerine Bir Değerlendirme”, (Çev. Ali Ulvi Mehmedoğlu), ÇÜİFD, 5 (1),
-313.
Perinçek, Doğu, (2007). Kemalist Devrim-2 Din ve Allah, İstanbul: Kaynak Yayınları.
Resmi Gazete, 4827, 6 Haziran 1941.
Safa, Peyami (2011). Din, İnkılap ve İrtica, İstanbul: Ötüken Yayınları.
Safa (2013). Türk İnkılabına Bakışlar, İstanbul: Ötüken Yayınları.
Sakal, Fahri (2008). Çok Partili Döneme Geçişte Tek Partinin Muhalefet Anlayışı, Samsun:
Etüt Yayınları.
Sakaoğlu, Necdet (1992). Cumhuriyet Dönemi Eğitim Tarihi, İstanbul: İletişim Yayınları.
Stark, Rodney- Glock, Charles Y. (1974). American Piety: The nature of Religion
Commitment, United Satates of America: University of California Press.
Subaşı, Necdet (1995). “Fundamentalizm, İslam ve Hayat”, İslami Araştırmalar, VIII(3-4),
-262.
Subaşı, (2004). Gündelik Hayat ve Dinsellik, İstanbul: İz Yayıncılık.
Şeker, Kadir (2000). İnönü Dönemi Kültür Hayatı (1938–1950), (Yayınlanmamış Doktora
Tezi), Süleyman Demirel Ünivesitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı,
Isparta.
Tarhan, Nevzat (2010). Asimetrik Savaş, Politik Psikoloji, İstanbul: Timaş Yayınları.
Tarhan (2010). Sosyal Psikolojisi, Sosyal Şizofreniden Toplumsal Empatiye, İstanbul: Timaş
Yayınları.
“Tarihi Vesika”, (1959). İstanbul: Sebilürreşad, XII (284).
Taş, Kemaleddin (2004). “Dindarlığa Etki Eden Faktörler”, Süleyman Demirel Üniversitesi
İlahiyat Fakültesi Dergisi, (13), 63-83.
Tekinalp (1998). Kemalizm, (Çev. Çetin Yetkin), İstanbul: Toplumsal Dönüşüm Yayınları.
Toker, Metin (1970). Tek Partiden Çok Partiye, İstanbul: Milliyet Yayınları.
Tonguç, İsmail Hakkı (1947). Canlandırılacak Köy, İstanbul: Remzi Kitapevi.
Topçu, Nurettin (2008). Psikoloji, (Haz: Ezel Erverdi, İsmail Kara), İstanbul: Dergah
Yayınları.
Toynbee, Arnold (1991). Medeniyet Yargılanıyor, (Çev. Ufuk Uyan), İstanbul: Ağaç
Yayınları.
Turam, Berna (2007). Between Islam And The State, The Politics of Engagement, California:
Stanford University Press.
Turan, Osman (2005). Türkiye’de Manevi Buhran Din ve Laiklik, İstanbul: Ötüken Yayınları.
Turhan (1969). Kültür Değişmeleri, Sosyal Psikolojik Bakımından Bir Tetkik, İstanbul: Milli
Eğitim Basımevi.
Turhan, Mümtaz (1972). Garplılaşmanın Neresindeyiz?, İstanbul: Yağmur Yayınları.
Türk Dil Sözlüğü (1945). İstanbul: Cumhuriyet Basımevi.
Türkdoğan, Orhan (1996). Değişme Kültür ve Sosyal Çözülme, İstanbul: Birleşik Yayıncılık.
Türköne, Mümtazer (1994). Modernleşme, Demokrasi ve Laiklik, Ankara: Ark Yayınları.
Vergote, Antoine (1999). Din, İnanç ve İnançsızılık, (Çev. Veysel Uysal), İstanbul: MÜ
İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
Yalçıntaş, Nevzat (2012). Türkiye’yi Yükselten Yıllar, İstanbul: İşaret Yayınları.
Yapıcı, Asım (2007). “Geleneksellik ve Modernlik Arasında Sıkışan Din Anlayışları ve
Dindarlık”, Dem Dergisi, 1 (2), 24-29.
Yavuz, M. Hakan (October 2004). “Is There a Turkish Islam? The Emergence of
Convergence and Consensus”, Journal of Muslim Minority Affairs, 24 (2), 213-232.
Yeşilkaya, Neşe, “Halkevleri”, Moderne Türkiye’de Siyasi Düşünce: Kemalizm, İstanbul
Yıldırım, Ergün (1995). Türkiye’nin Modernleşmesi ve İslam, İstanbul: İnsan Yayınları.
Yıldırım (1999). Değişen Din Anlayışının Sosyolojisi, (1908-1950), İstanbul: Bilge Yayınları.
Yıldırmaz, Sinan, (2013). “Muhafazâkarlık, Türk Muhafazâkarlığı ve Peyami Safa Üzerine”,
Journal of Historical Studies, 1, 9-18.
Yıldız, Fatih, Çelik, Fikret (Yaz 2012). “Türk Batıcılığının Milliyetçi- Muhafazakârlık
Üzerinden Tenkidi: Erol Güngör Örneği”, Bilig, Türk Dünyası Sosyal Bilimler
Dergisi, (62), 269-294,
Yılmaz, Mustafa (1998). “İnönü Döneminde Bakanlar Kurulu Kararı ile Yasaklanan Yayınlar
-1945”, Türk Kültürü Araştırmaları Dergisi, Dr. Orhan Fuat Köprülü’ye
Armağan, Ankara.
Yiğit, Ali Ata (1992.) İnönü Dönemi Eğitim ve Kültür Politikası, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
Yücel, Hasan Ali (1974). Kültür Üzerine Düşünceler, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür
Yayınları.
Zeyrek, Şerafettin (1987). Türkiye’de Halkevleri 1032-1951, Ankara: Anı Yayıncılık.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
All papers licensed under Creative Commons 4.0 CC-BY.- Share — copy and redistribute the material in any medium or format
- Adapt — remix, transform, and build upon the material for any purpose, even commercially.
Under the following terms:
Attribution — You must give appropriate credit, provide a link to the license, and indicate if changes were made. You may do so in any reasonable manner, but not in any way that suggests the licensor endorses you or your use.
- No additional restrictions — You may not apply legal terms or technological measures that legally restrict others from doing anything the license permits.
