مدونات الشروح والحواشي والتعاليق في التفسير
Keywords:
Tefsir, Hâşiye, Şerh, Ta'lîka, Beyzâvî, Envâru’t-tenzîl, Zemahşerî, el-Keşşâf, Tafsir, Hashiya, Şarh, Talika, Baidawi, Anwar at-Tanzil, Zamakhseri, al-Kaşşaf, تفسير, حاشية, شرح, تعليقة, البيضاوي, أنوار التنزيل, زمخشري, الكشافAbstract
Şerh, hâşiye ve ta'lîka literatürü Kur’an tefsiri alanında önemli bir yere sahiptir. Ancak bu konudaki değerlendirmelerin bir takım genellemeler ve subjektif yorumlar şeklinde ortaya konulduğu görülmektedir. Akademik çalışmalar açısından bu alanda büyük bir boşluk söz konusudur. Bu sebeple makalede tefsirler üzerine kaleme alınmış şerh, hâşiye ve ta'lîka türü eserlerden oluşan kapsamlı bir literatüre yer verilmektedir. Bu çalışmada ilgili eserlerin tespiti ve bu edebiyatın tarihiyle ilgili ön bilgilere ulaşmak hedeflenmiştir. Abstract The literature of şarh, hashiya and talika has an important place in the field of tafsir of Qur’an. However, it is seen that evaluations in this field are presented as some generalizations and subjective comments. In this field, there are no sufficient academic studies. For this reason, comprehensive literature consisting of şarh, hashiya and talika studies written about tafsirs is mentioned in this article. With this study, it is aimed to determine related works and to reach preliminary information about the history of this literature.
مدونات الشروح والحواشي والتعاليق في التفسير
الشروح والحواشي والتعاليق تحتل مكانة هامة في التفسير القرآني. ومع ذلك لوحظ أن تُقَدَّم عدد من التقديرات التي تعلق بهذه التأليفات في شكل من التعميمات والتأويلات الذاتية. من حيث الدراسات العلمية هناك فجوة كبيرة في هذا المجال. لذالك في هذه المقالة ذكِر مدونات شاملة تحتوي الشروح والحواشي والتعاليق المؤلفة على التفاسير. في هذه الدراسة تهدف تثبيت هذه التأليفات وأن يصل معلومات مسبقة في حول تاريخ هذه المدونات.
References
Abay, Muhammed, Osmanlı Döneminde Yazılan Tefsirle İlgili Eserler Bibliyografyası, Dîvân: İlmi Araştırmalar, c. I, sy. 6, (1999), s. 249-303.
Algar, Hamid, Bahru'l-Hakâik ve'l-Meânî, DİA, TDV, İstanbul 1991, IV, s. 515-516.
Anay, Harun, Bir Osmanlı Düşüncesinden Bahsetmek Mümkün mü?, Dergâh, c. VII, sy. 76, (1996), s. 12-14.
Ateş, Süleyman, Osmanlı Müfessirleri, Osmanlı: Bilim, (ed. Güler Eren), Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, c. VIII, s. 143-162.
Aydın, İbrahim Hakkı, Molla Fenârî, DİA, TDV, İstanbul 2005, XXX, s. 245-248.
Baltacı, Burhan, Müstakil Ayet Tefsirleri -Kastamonu Yazmaları-, Giriş Yayıncılık, Adana 2011.
Beyzâvî, el-Kâdî Nâsıruddin Ebû Saîd Abdullah b. Ömer b. Muhammed (v. 685/1286), Envârü't-tenzîl ve esrârü't-te'vîl, I-IV, Dâru'l-kütübi'l-Arabiyyeti'l-kübrâ, Mısır ts.
Bilmen, Ömer Nasuhi, Büyük Tefsir Tarihi ve Tabakatü'l-Müfessirîn, I-II, Ravza Yayınları, İstanbul 2008.
Birışık, Abdülhamid, Şerh, DİA, TDV, İstanbul 2010, XXXVIII, s. 558-559.
Brockelmann, Carl (v. 1375/1956), Geschichte der Arabischen Litterature (GAL), E. J. Brill, Leiden 1943.
Bursalı, Mehmed Tahir (v. 1344/1925), Osmanlı Müellifleri, I-III, Matbaa-i âmire, İstanbul 1333-1342.
Cündioğlu, Dücane, Çağdaş Tefsir Tarihi Tasavvurunun Kayıp Halkası: Osmanlı Tefsir Mirası' -Bir Histografik Eleştiri Denemesi-, İslâmiyât, c. II, sy. 4, (1999), s. 51-73.
Çetiner, Bedreddin, Ebu'l-Berekât en-Nesefî ve Medârik Tefsîri, İFAV, İstanbul 1995.
Çiçek, Mehmet, Kur'an'ın Varlığı Şeriatla mı Sağlanır?: Osmanlı Şerh Geleneğinde Bir Tartışma, Osmanlı Toplumunda Kur'an Kültürü ve Tefsir Çalışmaları-I-, İlim Yayma Vakfı Kur'an ve Tefsir Akademisi, İstanbul 2011, s. 315-328.
_______, Murat Sula, Muhammed b. Muhammed Rodosîzâde ve Talîkâtün alâ Tefsîri Kavlihi Teâlâ Ve Yekfurûne Bimâ Verâehû ve Hüve'l-Hakk' Adlı Risâlesi, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. XVI, sy. 1, (2012), s. 405-426.
Çimen, Abdullah Emin, Tâhir el-Cezâirî, DİA, TDV, İstanbul 2010, XXXIX, s. 395-398.
Dartma, Bahattin, Osmanlı Döneminde Müstakil Dirâyet Tefsirleri, Başlangıçtan Günümüze Türklerin Kur'an Tefsirine Hizmetleri Tebliğler ve Müzakereler- Tartışmalı İlmi Toplantı 21-22 Ekim 2011 (İSAV), Ensar Neşriyat, İstanbul 2012, s. 79-106.
Demir, Ziya, İstanbul Kütüphanelerinde Mevcut Matbu ve Yazma Fatiha Tefsirleri, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 1971), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
_______, Osmanlı Müfessirleri ve Tefsir Çalışmaları (Kuruluştan X/XVI. Asrın sonuna Kadar), Ensar Neşriyat, İstanbul 2007.
Doğan, İshak, Osmanlı Müfessirleri, İz Yayıncılık, İstanbul 2011.
Dumlu, Ömer, Tireli Bostan Çelebi ve Hâşiye alâ Tefsîri'l-Beyzâvî, Türk Kültüründe Tire II, Tire 2008, s. 183-190.
el-Edirnevî (Ednevî), Ahmed b. Muhammed, (v. hicrî 11. yy), Tabakâtü'l-müfessirîn, (thk. Süleyman b. Sâlih el-Hazzî), Mektebetü'l-ulûm ve'l-hikem, Medine 1417/1997.
Erkekli, Mustafa, Beydâvî Tefsirinin Tenkidine Dair Yazılmış İthâf ve İs'âf Adlı Eserlerin Tahkiki, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 1990), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Fazlur Rahman, İslam ve Çağdaşlık: Fikri Bir Geleceğin Değişimi, (çev. Alparslan Açıkgenç-M. Hayri Kırbaşoğlu), Ankara Okulu, Ankara 2002.
Gümüş, Sadreddin, Cürcânî ve Hâşiye ale'l-Keşşâf'ı, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sy. 5-6, (1987-1988), s. 177-190.
Günay, Hacı Mehmet, Semerkandî Alâeddin, DİA, TDV, İstanbul 2009, XXXVI, s. 470-471.
Güney, Ahmet Faruk, İbn Sina'dan Elmalılı'ya İhlâs Sûresi Felsefî Tefsir Geleneği -Bir Varlık İdrakinin Zemini Olarak İhlâs Sûresi Tefsiri-, (Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2008), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Habeşî, Abdullah Muhammed, Câmiu'ş-şürûh ve'l-havâşî: Mu'cemü şâmili'l-esmâi'l-kütübi'l-meşrûha fî't-türâsi'l-İslâmî ve beyânü şürûhihâ, I-III, el-Mecmau's-Sekafî, Ebûzabî 1425/2004.
Hacımüftüoğlu, Nasrullah, Osmanlı'da Belağat İlmi, Osmanlı: Bilim, (ed. Güler Eren), Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, c. VIII, s. 207-211.
http://shamela.ws/browse.php/book-23842#page-1 [26.01.2014]
http://shamela.ws/browse.php/book-26047#page-1 [26.01.2014]
http://shamela.ws/browse.php/book-37048 [26.01.2014]
http://vb.tafsir.net/tafsir18593/ [26.01.2014]
http://vb.tafsir.net/tafsir18593/ [26.01.2014]
http://www.tafsir.net/vb/tafsir18593/#ixzz2KPSJiETR [26.01.2014]
http://www.tafsir.net/vb/tafsir18593/#ixzz2KPSJiETR [26.01.2014]
İbn Sînâ (v. 428/1037), Tefsîru sûreti'l-İhlâs ve'l-Felak (mea't-tercemeti ve'l-havâşî li-Mevlânâ Ebi'l-Kâsım Muhammed Abdirrahman), Delhi 1311.
İsmâil Paşa el-Bağdâdî (v. 1338/1920), Îzâhü'l-meknûn fi'z-zeyl alâ Keşfi'z-zünûn an esâmi'l-kütüb ve'l-fünûn, I-II, Dâru ihyâi't-türâsi'l-Arabî, Beyrut ts.
_______, Hediyyetü'l-ârifîn: Esmâü'l-müellifîn ve âsâru'l-musannifîn, I-II, Dâru ihyâi't-türâsi'l-Arabî, Beyrut 1951-1955.
Kâtib Çelebi (v. 1067/1657), Mîzânu'l-hak fî ihtiyâri'l-ehak, Matbaa-i Ebu'z-Ziyâ, İstanbul 1306, s. 136-137.
_______, Keşfü'z-zünûn an esâmi'l-kütübi ve'l-fünûn, I-II, Dâru ihyâi't-türâsi'l-Arabî, Beyrut ts.
Kara, İsmail, Unuttuklarını Hatırla: Şerh ve Hâşiye Meselesine Dair Birkaç Not, Divan Disiplinler Arası Çalışmalar Dergisi, c. XV, sy. 28, (2010/1), s. 1-67.
Kiraz, Celil, Saçaklızâde Mehmed Efendi'nin Beyzâvî'ye Yönelik Eleştirileri, Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, c. XV, sy. 1, (2006), s. 319-367.
_______, Suyûtî'nin Beyzâvî Hâşiyesi, Şâmî, Hocazâde ve Zebîdî'nin Risâleleri Bağlamında Hz. Peygamber'in İsmeti, Fazileti ve Şefaati Tartışmaları, Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, c. XX, sy. 1, (2011), s. 29-57.
_______, Suyûtî'nin Hâşiyesi, Şâmî, Hocazâde ve Zebîdî'nin Risâleleri Bağlamında Beyzâvî Tefsiri ve İ'tizâl Tartışmaları, Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, c. XIX, sy. 2, (2010), s. 155-185.
Maden, Şükrü, Tefsirde Hâşiye Geleneği ve Hâşiyetü Muhyiddîn Şeyhzâde alâ Tefsîri'l-Kâdî el-Beyzâvî Örneği, (Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2013), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Malkoç, Mehmet Selman, Nuğbetu'r-Raşşaf min Hutbeti'l-Keşşaf'ın Tahkiki, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 1990), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Muhammed es-Semerkandî, (v. 333/944), Te'vîlâtü'l-Kur'ân, I-XVIII, (thk. Ahmed Vanlıoğlu ve diğerleri; müracaa Bekir Topaloğlu), Dâru'l-mîzân, İstanbul 2005-2010.
Mecdî Mehmed Efendi (v. 999/1591), Hadâiku'ş-Şekâik (eş-Şekâiku'n-Numâniyye ve Zeyilleri), I-V, (nşr. Abdülkadir Özcan), Çağrı, İstanbul 1989.
Okuyan, Mehmet, Necmuddin Daye ve Tasavvufi Tefsiri, (Yayımlanmamış Doktora Tezi, 1994), Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Özel, Mustafa, Son Dönem Osmanlı Tefsir Tarihinden Bazı Portreler I, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sy. XV, (2002), s. 61-96.
_______, Son Dönem Osmanlı Tefsir Tarihinden Bazı Portreler II, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sy. XVI, (2002), s. 109-148.
Polat, Fethi Ahmet, İslâm Tefsir Geleneğinde Akılcı Söyleme Yöneltilen Eleştiriler: Mu'tezilî Zemahşerî'ye Eş'arî İbnü'l-Müneyyir'in Eleştirileri, İz Yayıncılık, İstanbul 2007.
Taftazânî (v. 792/1390), Kelâm İlmi ve İslâm Akâidi: Şerhu'l-Akâid, (nşr. Süleyman Uludağ), Dergâh Yayınları, İstanbul 1999.
Taşçı, Emine, Osmanlı Düşüncesinde İbn Sinâ Şarihlerinden Hadimî ve İhlâs Sûresi Hâşiyesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2011), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Topaloğlu, Bekir, Kelâm İlmi-Giriş, (6. Baskı), Damla Yayınevi, İstanbul ts.
Turgay, Nurettin, Klasik Osmanlı Dönemi Müfessirlerinden Hüsamüddin Ali el-Bidlisî ve Tefsirciliği, Osmanlı Toplumunda Kur'an Kültürü ve Tefsir Çalışmaları-II-, İlim Yayma Vakfı Kur'an ve Tefsir Akademisi, İstanbul 2013, s. 145-166.
Türker, Ömer, Seyyid Şerif Cürcani'nin Te'vil Anlayışı: Yorumun Metafizik, Mantıki ve Dilbilimsel Temelleri, (Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2006), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1988.
Yazıcıoğlu, M. Sait, Osmanlı Dönemi Türk Kelam Bilginleri, Osmanlı: Bilim, (ed. Güler Eren), Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, c. VIII, s. 176-186.
Yılmaz, Nedim, Adudu'd-dîn el-Îcî ve Tefsirdeki Metodu, (Yayımlanmamış Doktora Tezi, 1989), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Yücel, Hasan, Tefsir Geleneğinde Talîka Kültürü (Muîdzâde Muhammed b. Abdulazîz el-Meraşî'nin (983/1575) Naklu's-Sifâr'ı: Talîka alâ Mevâdiı'l-Hilâf beyne'z-Zemahşerî ve'l-Beydâvî), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2012), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Zemahşerî, Ebü'l-Kâsım Cârullah Muhammed b. Ömer Muhammed (v. 538/1144), Tefsîru'l-Keşşâf an hakâikı't-tenzîl ve uyûni'l-ekâvil fi vücûhi't-te'vîl, Dâru'l-kütübi'l-ilmiyye, Beyrût 1424/2002.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
All papers licensed under Creative Commons 4.0 CC-BY.- Share — copy and redistribute the material in any medium or format
- Adapt — remix, transform, and build upon the material for any purpose, even commercially.
Under the following terms:
Attribution — You must give appropriate credit, provide a link to the license, and indicate if changes were made. You may do so in any reasonable manner, but not in any way that suggests the licensor endorses you or your use.
- No additional restrictions — You may not apply legal terms or technological measures that legally restrict others from doing anything the license permits.
