<b>Anadolu Dervişlerinin Manevî Nüfuzlarının Günümüze Etkileri Bağlamında Şeyh Turesan Veli Hazretleri</b> / <i> Sheikh Turesan Veli in The Context of The Influence of Anatolian Dervishes on Present Day</i>

Authors

  • Recep Tek Karabük Üniversitesi

Keywords:

Türklerin İslamlaşması, Anadolu’nun İslamlaşması, şeyh, derviş, zaviye, Şeyh Turesan Veli, İncesu, Conversion to Islam, Islamization of Anatolia, Sheikh, Sufi, Islamic Monastery, Sheikh Turesan Veli, İncesu.

Abstract

Öz

İslâmiyet’in ve tasavvufun Türkler arasında yayılmasıyla Türk sufileri de yetişmiştir. Bu sufiler ve onların yetiştirdikleri dervişler, Orta Asya’dan başlayarak farklı coğrafyalarda İslâmiyet’i yaymaya çalışmışlardır. Özellikle XIII. yüzyılda Moğol istilasından kaçarak Anadolu’ya gelen Türk dervişleri, Anadolu’nun Türkleşmesinde ve İslamlaşmasında önemli roller oynamışlardır. Hayatı hakkında çok fazla bilgi sahibi olamadığımız Şeyh Turesan Veli Hazretleri de muhtemelen bu dervişlerden biridir. Zamanımızdan asırlarca önce yaşamasına rağmen şeyhin manevî nüfuzu yaşadığı coğrafyada hâlâ varlığını sürdürmektedir. Bugün ismi etrafında anlatılan menkıbelerle yapılan etkinlik ve faaliyetlerle şeyhin adı yaşatılmaya, insanlar arasındaki birlik ve beraberlik sağlanmaya, bireylerin ihtiyaç duydukları manevî tatmin temin edilmeye çalışılmaktadır. Makalede, Türklerin İslâmiyet’i kabul edişi, İslâmiyet’in Anadolu coğrafyasında yayılışı ve dervişlerin Anadolu’daki faaliyetleri hakkında bilgi verilmektedir. Daha sonra XIII. yüzyılda yaşayan ancak hayat hikâyesi hakkında çok fazla bilgi sahibi olamadığımız Şeyh Turesan Veli’nin adı etrafında teşekkül eden ve yazılı kaynaklarda bulunmayan menkıbeler incelenmiş ve kendisiyle ilgili yapılan etkinlik ve faaliyetlerle ilgili bilgilere yer verilmiştir.

Abstract

With the spread of Islam and mysticism among Turks, Turkish Sufis flourished. These Sufis and the dervishes educated by the Sufis started spreading Islam to the peoples of different geographical regions starting from the Middle Asia. Particularly in the 13th century, the Turkish dervishes that fled from the Mongol invasion played a pivotal role in the Turkification and Islamisation of Anatolia. Sheikh Turesan Veli, about whose life we have little knowledge, is possibly one of these dervishes. Although he lived centuries ago, his spiritual influence still continues to exist. Today, the name of the Sheikh is intended to be maintained through the activities that are carried out around with legends about him, the unity among people is intended to be provided, and thus the spiritual satisfaction is intended to be ensured. After giving information about Turk’s conversion to Islam, the spreading of Islam over Anatolia and the activities of dervishes in Anatolia, the article will touch the legends emerged about Sheikh Turesan Veli that are not included in any source and inform the reader about the activities which have organized about him.

Author Biography

Recep Tek, Karabük Üniversitesi

16 Ağustos 1978’de Kayseri’de doğdum. İlk, orta ve lise tahsilimi Kayseri’de tamamladıktan sonra 1996 yılında İstanbul Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı bölümünü kazandım. 2000 yılında bu üniversiteden mezun oldum. 2001 yılında Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Türk Halk Edebiyatı Bilim Dalı’nda yüksek lisans eğitimine başladım. 2004 yılında “Türk Halk Åžairleri: Azmi, Åžâzi, Pervâne (İnceleme-Metin)†başlıklı tez çalışmasıyla yüksek lisans eğitimini tamamladıktan sonra 2006 yılında aynı enstitüde doktora eğitimine başladım. 2011 yılında "Türk Edebiyatında Dertli Olgusu Âşık Dertli ve Eserleri (İnceleme-Metin)" başlıklı tez çalışması ile doktora eğitimini tamamladım. Karabük Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü'nde yardımcı doçent olarak görev yapmaktayım.

References

Altan, Asiye (2007). Beykoz Yuşa Türbesi Bağlamında Türbe Ziyaretlerinin Psiko-Sosyal

Yönden İncelenmesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.

Banarlı, Nihat Sami (1983). Resimli Türk Edebiyat Tarihi-I. İstanbul: MEB Basımevi.

Barkan, Ömer Lütfi (1942). “İstila Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeler”.

Vakıflar Dergisi. Sayı: 2. s. 279-305.

Boratav, Pertev Naili (1997) “Ali Rıza Önder-Yaşayan Anadolu Efsaneleri”, (Yay. Haz.:

İsmail Görkem), Milli Folklor, Cilt: 5, Sayı: 33, s. 112-118.

Çayırdağ, Mehmet ve M. Erol Yurdakul (1978). “Kayseri Erciyes Dağı Eteklerinde Bulunan

İki Türbe”. Vakıflar Dergisi. Sayı: XII. s. 163-179.

Çayırdağ, Mehmet (1980). “Kayseri’nin İncesu İlçesinde Şeyh Turesan Zaviyesi”. Belleten.

Cilt: XLIV. Sayı: 174. s. 271-279.

Çayırdağ, Mehmet (1987). “Kayseri’de Tekke ve Tarikatlar”. Erciyes. Yıl: 10. Sayı: 117. s. 6-

Çayırdağ, Mehmet (2001a). Şeyh Turesan Velî Hazretleri. Kayseri: Şeyh Turesan Veli

Hazretleri Derneği Yayını.

Çayırdağ, Mehmet (2001b). Kayseri Tarihi Araştırmaları. Kayseri: Kayseri Büyükşehir

Belediyesi Kültür Yayınları.

Çayırdağ, Mehmet (2011). İncesu Çevresinde Selçuklu ve Beylikler Dönemine Ait Yedi

Zaviye (Tekke) Türbe. I. Ulusal İncesu Sempozyumu. Kayseri: İncesu Belediyesi Kültür

Yayını, s. 183-217.

Çetin, İsmet (2007). “Türk Kültüründe Bab (Baba)/Ata Geleneği”. Milli Folklor. Yıl: 19.

Sayı: 76. s. 70-76.

[Eldem], Halil Edhem (1982). Kayseri Şehri. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.

Erkiletlioğlu, Halit (1993). Kayseri Tarihi. Kayseri: İl Kültür Müdürlüğü Yayınları V.

Görkem, İsmail (1991) “Hasan Dağı ve Ali Dağı Efsanesinin Kaynakları ve Varyantlarının

Değerlendirilmesi” Erciyes Yöresi I. Folklor, Halk Edebiyatı ve Etnografya Sempozyumu

(Bildiriler), Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yay., s. 131-137.

Görkem, İsmail (2006) Elazığ Efsaneleri, Elazığ: Manas Yayıncılık, s. 231-239.

Günay, Ünver, Harun Güngör, Şaban Kuzgun vd. (1996). Kayseri ve Çevresinde Ziyaret ve

Ziyaret Yerleri. Kayseri: Kayseri Büyükşehir Belediyesi Yayınları.

Güzel, Abdurrahman (1988). “Vakıfların Millî Birlikteki Rolleri ve Hususiyle Demir Baba

Türbesi”. Vakıflar Dergisi. Sayı: XX, s. 395-401.

Güzel, Abdurrahman (2000). Dinî-Tasavvufî Türk Edebiyatı. Ankara: Akçağ Yayınları.

Hasluck, F. W. (1929). Chrıstıanıty and Islam Under The Sultans. Erişim Tarihi: 10 Haziran

http://www.archive.org.

İnbaşı, Mehmet (1992). XVI. Yüzyıl Başlarında Kayseri. Kayseri: Kayseri Kültür Müdürlüğü

Yayınları-2.

İslam Ansiklopedisi (1992). “Avasım” maddesi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.

Cilt: 4. s. 111-112.

İslam Ansiklopedisi (1997). “Sugûr” maddesi. Eskişehir: MEB Yayınları. Cilt: 10. Eskişehir.

s. 2.

Kafalı, Mustafa (2002). “Türkiye Selçukluları ve Anadolu Beylikleri”. Genel Türk Tarihi.

Yeni Ankara: Türkiye Yayınları. s. 13-41.

Kahraman, Seyit Ali (2009). XVI. Yüzyıl Başlarında Karaman Vilâyeti Vakıfları. Kayseri:

Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları No: 64.

Köprülü, M. Fuat (1965). “Orta-Asya Türk Dervişliği Hakkında Bazı Notlar”. Türkiyat

Mecmuası. Cilt: 14. s. 259-262.

Köprülü, M. Fuat (1976). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: Türk Tarih Kurumu

Basımevi.

Köprülü, M. Fuat (1999). Edebiyat Araştırmaları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.

Köprülü, M. Fuat (2009). Türk Edebiyat Tarihi. (7. Baskı). Ankara: Akçağ Yayınları.

Küçükdağ, Yusuf ve Mustafa Çıpan (2008). I. Alaaddin Keykubad ve Dönemi Sempozyumu

Bildiriler (06-07 Kasım 2008). Konya: Konya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü.

OCAK, Ahmet Yaşar (1992a). Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menâkıbnâmeler. Ankara: Türk

Tarih Kurumu Basımevi.

Özbek, Yıldıray ve Celil Arslan (2008). Kayseri Taşınmaz Kültür Varlıkları Envanteri. Cilt:

Kayseri: Kayseri Büyükşehir Belediyesi Yayınları. s. 1043-1048.

Özırmak, Yasemin Demircan (1992). Tahrir ve Evkaf Defterlerine Göre Kayseri Vakıfları.

Kayseri: Kayseri Vakıfları Bölge Müdürlüğü Yayınları.

Pakalın, Osman Zeki (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, (3 Cilt).

İstanbul: MEB Yayınları.

Palamutoğlu, Mehmet (1987). Kayseri Tarihi. Kayseri: Kayseri Özel İdare Müdürlüğü ve

Kayseri Belediyesi Birliği Yayınları.

Satoğlu, Abdullah (2002). Kayseri Ansiklopedisi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.

Subaşı, Muhsin İlyas (1995). Kayseri’nin Manevî Mimarları. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı

Kayseri Şubesi Yayın No: 6.

Şahin, İlhan (2002). “Anadolu’da Oğuzlar”. Genel Türk Tarihi. Ankara: Yeni Türkiye

Yayınları, s. 41-65.

Şeker, Mehmet (1987). Fetihlerle Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslamlaşması. Ankara:

Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.

Şeker, Mehmet (1998). “Anadolu’daki Türk Kültürünün Oluşması ve Unsurlarına Bir Bakış”.

Türk Yurdu. Cilt: 18. Sayı: 127-128. s. 133-139.

Şeker, Mehmet (2011). Anadolu’nun Türkleşmesi ve Kültürel Hayatı. İstanbul: Ötüken

Yayınları.

Turan, Osman (1953). “Selçuk Türkiyesi Din Tarihine Dair Bir Kaynak”. Fuat Köprülü

Armağanı. İstanbul: Osman Yalçın Matbaası. s. 531-565.

Turan, Osman (1984). Selçuklular Zamanında Türkiye Tarihi (2. Baskı). İstanbul: Nakışlar

Yayınevi.

Yıldız, Hakkı Dursun (1980). İslamiyet ve Türkler. İstanbul: Çağrı Yayınları.

Sözlü Kaynaklar

Atar, Mustafa, 63 yaşında, İlkokul mezunu, Hafız, Başdere Kasabasında yaşıyor, emekli

imam.

Ayaz, Memiş, 88 yaşında, eğitimi yok, Başdere Kasabasında yaşıyor, çiftçi.

Koç, Numan, 63 yaşında, İslam Enstitüsü mezunu, Kayseri’de yaşıyor, emekli öğretmen.

Payam, Mehmet, 65 yaşında, İlkokul mezunu, İncesu’da yaşıyor, lokanta işletmecisi.

Published

2014-01-29

How to Cite

Tek, R. (2014). <b>Anadolu Dervişlerinin Manevî Nüfuzlarının Günümüze Etkileri Bağlamında Şeyh Turesan Veli Hazretleri</b> / <i> Sheikh Turesan Veli in The Context of The Influence of Anatolian Dervishes on Present Day</i>. Journal of History Culture and Art Research, 2(4), 157-172. Retrieved from http://kutaksam.karabuk.edu.tr/index.php/ilk/article/view/286

Issue

Section

Articles