<b>Kitab-ı Melheme'de Dudak Uyumu</b> /</br><i>Labial Harmony in Kitab al-Malhama</i>

Abstract

Öz Dudak uyumu; kelimenin ilk hecesinde düz bir ünlü varsa sonraki hecelerde de düz, yuvarlak ünlü varsa sonraki hecelerde dar-yuvarlak veya düz-geniş ünlülerin bulunmasıdır. Türkçenin dönemleri ve diğer sahalarında dudak uyumu bir kurallaşma eğilimi göstermemiştir. Eski Türkçe döneminde istisnalar dışında genel bir dudak uyumu söz konusu olmasına rağmen Eski Oğuz Türkçesi döneminde bu uyum bozulmuş hatta neredeyse yok olmuştur. Bu dönemde bazı ekler sürekli düz, bazı ekler ise sürekli yuvarlaktır. Eski Oğuz Türkçesinden sonra Osmanlı Türkçesinin büyük bir kısmında da tam olarak bir uyum söz konusu değildir. Dudak uyumunun bir sisteme oturması 18. yüzyılda, Eski Oğuz Türkçesinden Türkiye Türkçesine geçiş evresinde yani Orta Osmanlı Türkçesi döneminin son zamanlarında olmuştur. Bu çalışmada, XVI. yüzyılda yazılmış olan Kitâb-ı Melheme adlı eser, dudak uyumu açısından değerlendirilecektir. Çoğunlukla Eski Oğuz Türkçesi dönemini yansıtan bu metin, özellikle dudak uyumu açısından Eski Oğuz Türkçesinden farklı bir yapı gösterir. Bu farklılık da uyuma geçişi yansıtan kelime tabanları ve eklerde görülür. Kelime tabanları ve ekler, yuvarlaklaşma ve düzleşme olayları çerçevesinde incelenecek, kelime tabanlarının ve eklerin Eski Oğuz Türkçesindeki durumları göz önünde bulundurularak metindeki şekilleri değerlendirecek ve böylece bu dönemde dudak uyumunun gelişimi konusunda bir sonuca ulaşılacaktır. Abstract Labial Harmony occurs when an unrounded vowel in the first syllable is followed by unrounded vowels or when a rounded vowel in the first syllable is followed by narrow rounded or unrounded wide vowels. Labial Harmony doesn’t have the tendency of levelling in the periods of Turkish language and its other areas. Although there was general labial harmony apart from exceptions in the old Turkish period, this harmony was destroyed and it was nearly disappeared in old Oghuz Turkish. In this period, some affixations were permanently unrounded or some of them were permanently rounded. After The Oghuz Turkish period, there was no complete labial harmony in most part of The Ottoman Turkish. Labial Harmony was enabled systematically in the period of passing from Oghuz Turkish to Turkey Turkish, that is, in the late Ottoman Turkish. In this study, Kitab al-Malhama, written in the 16th century, will be assessed in terms of labial harmony. This text reflecting Oghuz Turkish period is different from The Old Oghuz Turkish especially in terms of labial harmony. This difference is seen in the word bases which reflects passing harmony and affixes. Word base and affixes will be studied within the frame of labialization and delabialization. Taking into consideration the situation of word bases and affixes in The Old Oghuz Turkish, their images in the text will be assessed so that a conclusion about the development of labial harmony in this period will be presented.