Osmanlı Devleti’nin Düzen Arayışı: Anayasal Düşünce Gelişiminin Dinamikleri / Ottoman State’s Quest for Order: Dynamics of Constitutional Thought Development
DOI:
https://doi.org/10.7596/taksad.v7i5.1665Keywords:
Osmanlı Devleti, Anayasa, I. Meşrutiyet, Kanun-ı Esasi, Ottoman State, Constitution, Constitutional Monarchy, Kanun-ı Esasi.Abstract
Abstract
Mankind has put forth a special effort to ensure the order of society since the very beginning of it. The Ottoman State, has always ensured the public and social order like other Islamic states in the light of Allah's commandments. However, the present order started deteriorating due to dwindling basic principles (justice, merit, consultancy ...) with time which were imposed by the Shariah Law; to which the Ottoman Empire was subjected.
The radical developments in the political, economic, social and legal fields that took place in Europe had affected the Ottoman State seriously like other states. Under the influence of all these internal and external dynamics, the Ottoman Empire started quest for a new order and attempted to bring a series of reforms under the name of westernization or modernization. Thus in the Ottoman State, besides these reform movements, the idea of creating a constitution had also emerged.
This study tries to find out the internal and external dynamics in the formation of Kanun-ı Esasi which was the first constitution of the Ottoman Empire in the modern sense and the consequences of this quest for order.
Öz
İnsanoğlu, var olduğundan beri yaşadığı toplumun düzenini temin edebilmek için özel bir çaba göstermiştir. Kuruluşu itibariyle Ortaçağ devletlerinden olan Osmanlı Devleti, diğer İslam devletleri gibi kamu ve toplum düzenini her zaman Allah’ın hükümleri doğrultusunda tesis etmiştir. Ancak Osmanlının tâbi olduğu şer’i hukukun vaz ettiği temel prensiplerin (adalet, liyakat, meşveret…) zamanla göz ardı edilmesi ile mevcut düzen bozulmaya başlamıştır.
Avrupa’da meydana gelen siyasal, ekonomik, toplumsal ve hukuk alanlarındaki köklü gelişmeler Osmanlı Devleti’ni ciddi anlamda etkilemiştir. Tüm bu iç ve dış dinamiklerin tesiriyle yeni düzen arayışına giren Osmanlı Devleti, batıcılık ya da modernleşme adı altında bir dizi reform teşebbüslerinde bulunmuştur. Osmanlı Devleti’nde bu reform hareketlerine paralel olarak bir anayasa oluşturma düşüncesi de böylece ortaya çıkmıştır.
Bu çalışmada Osmanlının modern anlamda ilk anayasası olan Kanun-ı Esasi’nin oluşumuna kaynaklık eden iç ve dış dinamiklerin neler olduğu ve bunların tesirleri ortaya konulmaya çalışılmıştır.
References
Abadan, Y. (2015). Tanzimat Fermanı’nın Tahlili. (Eds. Halil İnalcık ve Mehmet Seyitdanlıoğlu). Tanzimat: Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu içinde, İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yay. 57-88.
Afyoncu, E. (2000). İbrahim Müteferrika, DİA, 21, İstanbul: TDV Yay. 324- 327.
Adal, E. (1985). Hukukun Temel İlkeleri, İstanbul: Fatih Yayınevi.
Akça, G. ve Hülür H. (2006). Osmanlı Hukukunun Temelleri ve Tanzimat Dönemindeki Hukuksal Yeniliklerin Sosyo-Politik Dinamikleri, Selçuk Üniversitesi Tûrkiyat Araştırmaları Dergisi (19): 295- 321.
Akgül, M. (1999). Modernleşme Çağında İslam Dünyasının Değişim Süreci Ve Din Anlayışında Yaşanan Kırılma, e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi, (1): 59-69.
Akgündüz, A. ve Öztürk S. (1999). Bilinmeyen Osmanlı, İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı.
Akman, M. (2012). Sultan II. Abdülhamid’in Hukukî Reformları, Sultan II. Abdülhamid ve Dönemi içinde, (Ed. Coşkun Yılmaz), İstanbul, Sultanbeyli Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü Kültür Yay. 101- 110.
Akşin, S. (1994). Fransız İhtilalinin II. Meşrutiyet Öncesi Osmanlı Devleti Üzerindeki Etkileri Üzerine Bazı Görüşler, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 49 (3): 23- 29.
Akşin, S. (1970). Birinci Meşrutiyet Meclis-i Mebusanı, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 25, (1): 19-39.
Akşin, S. (1997). Siyasal Tarih (1789- 1908), Türkiye Tarihi içinde, C. III, (Ed. Sina Akşin), İstanbul, Cem Yayınevi, 73- 187.
Akyıldız, A. (2012). Osmanlı Bürokrasisi ve Modernleşme, İstanbul, İletişim Yay.
Arabacı, F. (1999). Osmanlı Modernleşmesinde “Yeni Osmanlılar” ın Din ve Siyaset Anlayışları, Dini Araştırmalar Dergisi, II (5): 51- 90.
Armaoğlu, F. (1997). 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1789- 1914), Ankara: TTK Yay.
Aslantaş, S. (2013). Sırp Knezliğinde İktidar Mücadelesi: 1838 Türk Anayasası’nın (Turski Ustav) İlanı, Büyük Güçler ve Osmanlı Devleti, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, (17): 3- 27.
Aydın, M. (2006). Osmanlı- İngiliz İlişkilerinde İstanbul Konferansının ( 1876)’nın Yeri, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, 25, (39): 101- 115.
Aydın, M. A. (2014). Osmanlı Devleti’nde Hukuk ve Adalet, İstanbul: Klasik Yay.
Aydın, M. A. (2003). Mecelle, DİA, 28, İstanbul: TDV Yay. 231- 235.
Bayrak, M. (1999). 1821 Mora İsyanı ve Yunanistan’ın Bağımsızlığı. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Beydilli, K. (1991). Avrupa, DİA, 4, İstanbul: TDV Yay. 135-151.
Beydilli, K. (2009). Selim III, DİA, 36, İstanbul: TDV Yay. 420- 425.
Beydilli, K. (2006). Mustafa IV, DİA, 31, İstanbul: TDV Yay. 283- 285.
Beydilli, K. (2013). Yeni Osmanlılar, DİA, 43, İstanbul: TDV Yay. 430- 433.
Bilgiç, E. (1963). Eski Mezopotamya Kavimlerinde Kanun Anlayışı ve An’anesi, AÜ. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 21 (3- 4): 103-119.
Birbudak, T. S. (2014). Romanya’nın Bağımsızlığını Kazanması, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Busbecq, O. G. (2011). Kanuni Döneminde Avrupalı Bir Elçinin Gözlemleri (1555-1560). (Çev. Derin Türkömer). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yay.
Cevdet Paşa. (1967). Tezâkir, (40. Tetimme), (Yay. Cavid Baysun), Ankara, TTK Yay.
Ceylan, A. (2011). İslam-Osmanlı Coğrafyasında Modern İlk Anayasa: Kanunu’d-Devle (1861 Tunus Anayasası), 38. Icanas Uluslararası Asya ve Afrika Çalışmaları Kongresi/ Bildiriler, I, Ankara: 367- 392.
Ceylan, A. (2009). Meşrutiyete Bir Dayanak Olarak Meşveret Düşüncesi, 100. Yılında II. Meşrutiyet: Gelenek ve Değişim Ekseninde Türk Modernleşmesi Uluslararası Sempozyumu Bildiriler, İstanbul: Marmara Üniversitesi Yay. 49- 66.
Ceylan, A. (2008). Osmanlı Coğrafyasında İktidarın Sınırlandırılması (Anayasacılık): Tunus Tecrübesi, Divan Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 13 (24): 129- 156.
Ceylan, A. (2010). Tunuslu Islahatçılar ve Yeni Osmanlılar Hareketinde Anayasacılık, EÜHFD, 14 (1- 2): 29- 45
Çetinsaya, G. & Buzpınar, Ş. T. (2005). Midhat Paşa, DİA, 30, İstanbul: TDV Yay. 7-11.
Corbino, A. (1995). Roma’da Arkaik ve Cumhuriyet Dönemleri’nde, Anayasal-Politik Dengeler-Hukuksal Gelişim, Hukukçuların Hukuk Yaşamındaki Rolleri, (Çev. Özcan Çelebican). AÜHFD, 44 (1): 61- 78.
Çüçen, A. K. (2006). Batı Aydınlanmasının Düşünsel Kökenleri ve Eleştirisi, Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (İLKE), Atatürk’ün Doğumunun 125. Yılı ve Cumhuriyetimizin 83. Yılı Özel Sayısı: 25- 34.
Danişmend, Z. (1966). Osmanlı İmparatorluğu Tarihi. XI, İstanbul: Yeni Matbaa.
Davison, R. H. (1997). Osmanlı İmparatorluğunda Reform (1856- 1876). 2, (Çev. Osman Akınhay). İstanbul: Papirüs.
Denis, H. (1973). Ekonomik Doktrinler Tarihi. I (Çev. Atilla Tokatlı). İstanbul: Sosyal Yay.
Ekinci, E. B. (1988). Kanun-u Esasî’ nin İlânını Hazırlayan Şartlar, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi; Süleyman Arslan’a Armağan Ayrı Basım, 6, (1- 2): 509- 554.
Ellek, H. (2014). Osmanlı’da Kanunlaştırma Hareketleri ve Mecelle, Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3 (6): 119- 159.
Fendoğlu, H. T. (2002). 1876 Anayasası veya Monarşik Modernleşme Dönemi (1876- 1908), Türkler, 14, İstanbul: Yeni Türkiye Yay.1329- 1352.
Feyizli, H. T. (2008). Açıklamalı Kur’an-ı Kerim Meali, İstanbul: Server İletişim.
Genç, M. (1989). Osmanlı İktisadi Dünya Görüşünün İlkeleri, Sosyoloji Dergisi, 3 (1), İstanbul: İ.Ü.E.F. Yay. 175-185.
Gülsoy, U. (1999). Islahat Fermanı, DİA, 19, İstanbul: TDV Yay. 185- 190.
Gümüş, M. (2015). Leh Macar Mültecilerinin Osmanlı Devleti’ne Sığınması Beyin Göçü Olarak Değerlendirilebilir Mi? Tarih Okulu Dergisi, (23): 363- 387.
Gümüş, M. (2013). Osmanlı Devleti’nde Kanunlaştırma Hareketleri, İdeolojisi ve Kurumları, Tarih Okulu Dergisi, (14): 163-200.
Gözler, K. (2000). Türk Anayasa Hukuku, Bursa: Ekin Kitabevi Yay.
Gözler, K. (2008). Tabiî Hukuk ve Hukukî Pozitivizme Göre Adalet Kavramı, Muhafazakâr Düşünce Dergisi, (15): 77- 90.
Hanioğlu, M. Ş. (2004). Meşrutiyet, DİA, 28, İstanbul: TDV Yay. 388- 393.
Hayta, N. Ve Ünal, U. (2010). Osmanlı Devlet’inde Yenileşme Hareketleri (XVIII. Yüzyıl Başlarından Yıkılışına Kadar), Ankara: Gazi Kitabevi.
Heyd, U. (2002). Türk Hukuk ve Kültür Tarihi Üzerine Makaleler, (Çev. Ferhat Koca). Ankara: Ankara Okulları Yay.
İlal, E. (1968). Magna Carta, İÜHF Mecmuası, 34 (1- 4): 210-242.
İnalcık, H. (2011). Osmanlı. İstanbul: Timaş Yay.
İnalcık, H. (1958). Osmanlı Padişahı, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi Dergisi, 13 (4): 68- 79.
İnalcık, H. (1988). Adaletname, DİA, 1, İstanbul: TDV Yay. 346- 347.
İnalcık, H. (2007). Padişah, DİA, 34, İstanbul: TDV Yay. 140- 143.
İnalcık, H. (2009). Osmanlı İmparatorluğu Toplum ve Ekonomi Üzerinde Arşiv Çalışmaları, İncelemeler. İstanbul, Eren Yay.
İnalcık, H. (2005). Osmanlı’da Devlet, Hukuk, Adalet. İstanbul: Eren Yay.
İnalcık, H. (2016). Devlet-i Aliyye, Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar –IV. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yay.
İnalcık, H. (2015). Sened-i İttifak ve Gülhane Hatt-ı Hümâyûnu, Tanzimat: Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu içinde, Eds. Halil İnalcık ve Mehmet Seyitdanlıoğlu, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yay. 89-110.
İrem, N. (2008). Klasik Osmanlı Rejimi ve 1939 Gülhane Kırılması, Muhafazakâr Düşünce Dergisi; Adalet, (15) Ankara: Kadim Yay. 147-172.
Kafalı, M. (1993). Cengiz Han, DİA, 7, İstanbul: TDV Yay. 367-369.
Kanı, S. (2 Eylül 1934). Saray ve Babıâli’nin İç Yüzü: Ahval Karışıyor, Veliaht Murad Efendi ile Muharebeler Başlıyor, Akşam, İstanbul.
Karahasanoğlu, C. O. (2011). Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye’nin Yürürlüğe Girişi ve Türk Hukuk Tarihi Bakımından Önemi, OTAM Dergisi, (29): 93- 124.
Karal, E. Z. (2015). Gülhane Hattı Hümâyunu’nda Batı’nın Etkisi, Tanzimat: Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu içinde, Eds. Halil İnalcık ve Mehmet Seyitdanlıoğlu, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yay. 111- 132.
Karal, E. Z. (1995). Osmanlı Tarihi, 7, Ankara: TTK Yay.
Kavas, A. (2012). Tunus, DİA, 41, İstanbul: TDV Yay. 388- 393.
Kazancı, M. (2006). Osmanlı’da Halkla İlişkiler, Selçuk İletişim, 4 (3): 5- 20.
Kazıcı, Z. (2009). İslam Medeniyeti Müesseseleri Tarihi. İstanbul: İFAV.
Kızıltan, Y. (1994). I. Meşrutiyetin İlanı ve İlk Osmanlı Meclis-i Mebusanı, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Koçak, C. (2009). Osmanlı/Türk Siyasî Geleneğinde Modern Bir Toplum Yaratma Projesi Olarak Anayasanın Keşfi: Yeni Osmanlılar ve I. Meşrutiyet, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce içinde, I, (B. 8), İstanbul: 72- 82.
Kodoman, B. (2008). Osmanlı Devleti: Yükseliş ve Çöküş, Kuruluş Ve Çöküş Süreçlerinde Türk Devletleri Sempozyumu Bildirileri (5–6 KASIM 2007), Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yay. 249-271.
Koyuncu, M. (2009). Medine Şehir Devleti, SAÜ Fen Edebiyat Dergisi, 11 (2): 87-103.
Köseoğlu, N. (2017). Hukuka Bağlılık Açısından Eski Türkler ‘de- İslam’da ve Osmanlı’da Devlet, İstanbul: Ötüken.
Küçük, C. (2006). V. Murat, DİA, 31, İstanbul: TDV Yay. 183- 185.
Kütükoğlu, M. S. (1991). Lütfi Paşa Âsafnâmesi (Yeni Bir Metin Tesisi Denemesi), İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
Lewis, B. (2015). Modern Türkiye’nin Doğuşu, (Çev. Boğaç Babür Turna). Ankara: Arkadaş Yayınevi.
Loules, D. (1992). Fransız Devrimi’nin Yunanistan Üzerine Etkisi, (Çev. Selda Kaya). Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, 15 (26): 291-296.
Maksudoğlu, M. (1986). Tunus’un Osmanlı Devletinden Ayrılması, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (4): 137-169.
Mosca, G. (1948). Magna Carta’dan 20’inci Asra Kadar İngiliz Anayasa Hareketleri, (Çev. Mukbil Özyörük), AÜHFD, 5 (1-4): 33-58.
Mumcu, A. (1994). Dîvân-ı Hümâyun, DİA, 9, İstanbul: TDV Yay.
Okandan, Recai. G. (1977). Amme Hukukumuzun Anahatları. İstanbul, Fakülteler Matbaası.
Okumuş, E. (2005). Osmanlılar ’da Siyasal Bir Kurum Olarak Adalet Dairesi, Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, 3, (5): 45-51.
Ortaylı, İ. (2015). Tanzimat Adamı ve Tanzimat Toplumu, Tanzimat: Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu içinde, Eds: Halil İnalcık ve Mehmet Seyitdanlıoğlu, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yay. 422- 461.
Öz, M. (1997). Osmanlı’da “Çözülme” Ve Gelenekçi Yorumcuları, İstanbul: Dergâh Yay.
Öz, M. (1999). Klasik Dönem Osmanlı Siyasi Düşüncesi: Tarihi Temeller ve Ana İlkeler, İslami Araştırmalar Dergisi,12 (1): 27- 33.
Özbilgen, E. (1985). Osmanlı Hukuku’nun Yapısı. İstanbul: Osmanlı Kültür Araştırmaları: 1.
Özcan, A. (1982). Fatih’in Teşkilât Kanunnâmesi ve Nizâm-ı Âlem İçin Kardeş Katlî Meselesi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, (33): 7- 56.
Roberts, J. M. (2010). Avrupa Tarihi. (Çev. Fethi Aytuna). İstanbul: İnkılâp.
Sağlam H. (2017). İslam İdare Hukukunda Yönetim Şekli, Universal Journal of Theology, 2, (1): 36-57.
Sander, O. (2013). Siyasi Tarih (İlkçağlardan 1918’ e). (B. 25) Ankara: İmge.
Satıcı, M. (2010). Modern Hukuk Açısından Özgürlük, Eşitlik, Kardeşlik, Birinci Uluslararası Felsefe Kongresi, (Ed. İsmail Serin), Bursa: Asa Kitabevi Yay, 327-336.
Sencer, M. (1987). İnsan Hakları Açısından Amerikan Devrimi, İnsan Hakları Yıllığı, TODAİE Yay, (9/1): 85-126.
Sertoğlu, M. (2011). Mufassal Osmanlı Tarihi, 6, Ankara: TTK Yay.
Seyitdanlıoğlu, M. (1996). Sadık Rıfat Paşa ve Avrupa’nın Ahvâline Dâir Risâlesi, Liberal Düşünce: Din, Hukuk Devlet, Serbest Piyasa, (3): 115-124.
Şimşirgil, A. & Ekinci, E. B. (2009). Ahmet Cevdet Paşa ve Mecelle. (B.2). (Ed. Göker İnan). İstanbul: KTB Yay.
Tanör, B. (2013). Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri. İstanbul: Yapı Kredi Yay.
Tanör, B. (2013). Anayasal Gelişmelere Toplu Bir Bakış, Tanzimat’tan Cumhuriyet’ e Türkiye Ansiklopedisi, 1, İstanbul: İletişim Yay, 10-26.
Tosun, M. & O. (1963). Hammurabi’nin Toprak Kanunları, AÜ. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 21 (3- 4): 127-141.
Trask, S. (2005). Fransız Devrimi’nin Gerçek Sebebi Neydi? (Bilal Canatan Çev.). Liberal Düşünce: Aydınlanma, (37): 79-86.
Tunaya, T. Z. (1990). Osmanlı Basını ve Kanun-ı Esasi, Tanzimat’tan Cumhuriyet’ e Türkiye Ansiklopedisi, 1, İstanbul: İletişim Yay. 72-74.
Turan, İ. (1969- 1970). Osmanlı İmparatorluğunun Son Döneminde Öğrenci Siyasal Faaliyeti, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 29 (1- 4): 171- 191.
Türcan, T. (2010). Şeriat, DİA, 38, İstanbul: TDV Yay. 571-574.
Türkkan, H. (2013). Osmanlı Devleti’nde Anayasa Düşüncesinin Gelişimi Ve Kanun-ı Esasi Tartışmaları, (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Türkkan, H. (2013). Osmanlı Devleti’nde Modern Anayasal Hareketlerin Başlangıcı ve Osmanlı Anayasa Düşüncesine Rigas Ferrios’un Etkisi, History Studıes International Journal of History, 5 (4): 221- 231.
Ubicini, M. A. (1998). Osmanlı’da Modernleşme Sancısı, İstanbul, Timaş Yay.
Uygur, E. & Uygur, F. (2014). Fransız Sömürgecilik Tarihi Üzerine Bir Araştırma, Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, (173): 273- 286.
Uzunçarşılı, İ. H. (1954). Tersane Konferansının Mukarreratı Hakkında Şûra Mazbatası, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 6, (9): 123-140.
Ünal, M. A. (2015). Osmanlı Müesseseleri Tarihi, Isparta, Fakülte Kitabevi.
Yalçıntaş, N. (2014). İslam, Adalet ve Osmanlı, Türkler İslamiyet ve Hilafet içinde. İstanbul: Yakamoz Kitap.
Yıldız, K. & Nacar, T. (2012). Mir’ât-ı Mecelle’ de Belirtilen Mecelle Kaynakları, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, (20): 87- 1005.
Zabunoğlu, H. G. (2016). Toplum Sözleşmesi Bağlamında John Locke’un Devlet Anlayışı, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 7 (2): 431- 456.
Zariç, S. (2017). Tarihsel Kökeninden Ülkelere göre Türlerine Aydınlanma Felsefesi (Çağı) ve Türkiye Cumhuriyeti, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (28): 33- 54.
Zürcher, E. J. (2016). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi. (Çev. Yasemin Saner). İstanbul: İletişim Yay.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
All papers licensed under Creative Commons 4.0 CC-BY.- Share — copy and redistribute the material in any medium or format
- Adapt — remix, transform, and build upon the material for any purpose, even commercially.
Under the following terms:
Attribution — You must give appropriate credit, provide a link to the license, and indicate if changes were made. You may do so in any reasonable manner, but not in any way that suggests the licensor endorses you or your use.
- No additional restrictions — You may not apply legal terms or technological measures that legally restrict others from doing anything the license permits.
