<b>Eskişehir’de Hava Kirliliği ve Doğal Gazın Tarihçesi: Genel Değerlendirme</b> / History of Air Pollution and Natural Gas Usage in Eskişehir: A General Review

Abstract

Bu çalışmanın temel amacı Eskişehir kent merkezinde son 30 yılda hava kirliliği ve doğalgaz uygulamaları konusunun irdelenmesidir. Genel olarak kış aylarında ısınma amacıyla kalitesiz kömür kullanımı, plansız ve düzensiz kentleşme ve olumsuz iklim faktörlerine bağlı olarak ortaya çıkan hava kirliliği 1980’li yıllarda Eskişehir’de de yaşanmaya başlanmıştır. Kent merkezindeki ilk hava kirliliği ölçümleri Eskişehir Devlet Mühendislik-Mimarlık Akademisi tarafından 20 Ocak - 20 Nisan, 1982 ve 1 Aralık 1982 - 28 Şubat, 1983 tarihleri arasında asidimetrik yöntemle yapılan SO2 ölçümleridir. Bu süreler içerisinde, Arifiye Mahallesinde ölçülen 24 saatlik ortalama değerlere göre SO2 derişiminin 22-727 µg/m3 arasında değiştiği, aritmetik ortalamanın ise 304 µg/m3 olduğu belirlenmiştir. Sağlık Bakanlığı’nca 1985-1990 yılları arasında Köprübaşı mevkiinde yapılan hava kirliliği ölçümlerinde Hava Kirliliği Kontrol Yönetmeliğinde (HKKY) SO2 için verilen Kısa Vadeli Sınırın(KVS= 400 µg/m3) aşıldığı gün sayısı Aralık 1986 de 11, Ocak 1987 de 22, Şubat 1988 de 5, Aralık 1989 de 3, Ocak 1990 da 19 ve Şubat 1990 da ise 11 gün olarak verilmiştir. Eskişehir İl Çevre Durum Raporu’nda 1992-2009 yılları arasında 1992-1993, 1993-1994 ve 1994-1995 kış dönemlerinde, SO2 için verilen Kısa Vadeli Sınır değerinin özellikle Aralık, Ocak ve Şubat aylarında aşıldığı, 1995-1996 döneminden sonraki yıllarda ise Uzun Vadeli Sınır Değeri (UVS) olan 150’nin de altına düştüğü kaydedilmiştir. Hava kirliliğindeki bu azalışın temel nedeni 1996 yılından itibaren sanayide tamamen ve evsel ısınmada pek çok bölgede doğal gaza geçilmesiyle ilgilidir. Bu arada son 20 yılda Anadolu Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümünce hava kirliliği konusunda çok detaylı bilimsel araştırmalar yapılmış ve 2010 yılında Eskişehir temiz hava planı (2011-2014) hazırlanmıştır. Partikül Madde ve SO2 yanında NO2,O3 ve PAH gibi kirleticilerin ve ulaşım araçlarının neden olduğu kirliliğin de irdelendiği bu raporda, Eskişehir için ulusal yasal sınır değerleri zorlayan bir durum söz konusu olmasa da geniş ölçekte Avrupa Birliği ve Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) gibi kuruluşların oluşturmuş olduğu standartların üzerinde değerlere rastlandığı kaydedilmektedir. Hava kirliliğinin önlenmesi amacıyla doğal gaz kullanımına ilk kez Eskişehir Organize Sanayi Bölgesinde (EOSB) Botaş bünyesinde 1990 yılında başlanılmış daha sonra bu hizmet özelleştirme kapsamı içerisinde 2004 yılında Eskişehir Doğal Gaz Dağıtım A.Ş. (ESGAZ) firmasına devredilmiştir. ESGAZ, Büyükşehir Belediyesi mücavir alanlarda yer alan imara açık tüm cadde ve sokaklara doğal gaz hizmeti vermekte olup 2004 yılında devir alınan 107.000 bağımsız birim sayısını 2011 yılı sonu itibariyle 300.000’e çıkartmıştır. EOSB bölgesi hariç evsel ve şehir içi sanayi tüketimi de 2005 yılında 211.756.888 m3 iken, 2011 yılında 348.974.147 m3’e çıkmıştır. Tüm bu olumlu gelişmelere karşın doğal gaz alt yapısı bulunan bazı semt ve apartmanlarda günümüzde de ithal ve yerli kömür kullanılması zaman zaman hava kirliliğine neden olmaktadır. İlk aşamada kent merkezinde özellikle kış aylarında kömür yerine tamamen doğal gaza geçilmesi ve ulaşım kaynaklı hava kirliğinin azaltılması için gereken önlemlerin alınması önerilmiştir. History of Air Pollution and Natural Gas Usage in Eskişehir: A General Review The aim of this study is to investigate the use of natural gas and air pollution levels in Eskişehir City Center in the last 30 years. Air pollution has been phenomena in Eskişehir since the beginning of 1980s, due to the use of low quality coal, unplanned and irregular urbanization and negative climate factors. First air pollution measurements in Eskişehir City Center were the SO2 measurements applied with acidimetric method in 1982 and 1983 by Eskişehir State Engineering and Architecture Academy. During this period, according to the 24 hours average figures, SO2 concentration levels ranged between 22 and 727 µg/m3 with arithmetic mean 304 µg/m3. Air pollution measurements conducted by the Ministry of Health in Köprübaşı region in between 1985 and 1990 showed that the short term SO2 limits (STL= 400 µg/m3) set by the Air Pollution Control Regulation were reached on 11 days in December 1986, 22 days in January 1987, 5 days in February 1988, 3 days in December 1989, 19 days in January 1990 and 11 days in February 1990. According to Eskişehir Environmental Outlook Report during winter seasons of 1992-1993, 1993-1994 and 1994-1995, short term limits for SO2 levels were reached in December, January and February while after 1995-1996 these levels were recorded to be lower than the Long Term Limit (LTL) of 150 µg/m3. The reason that the air pollution levels decreased after 1996 can directly be attributed to the beginning of natural gas use in industry (full implementation) and household (in most regions). In the last 20 years Anatolian University Department of Environmental Engineering has conducted detailed scientific investigations and prepared Clean Air Plan for Eskişehir in 2010. This report which investigates particular matter and SO2 in addition to polluters such as NO2, O3 and PAH and pollution resulting from transportation, states that the outlook for Eskişehir while not presenting any threats according to the national limits, in general is beyond limits set by the European Union and World Health Organization. Use of natural gas in Eskişehir started in 1990 in Eskişehir Organized Industrial Region (EOSB) with Botaş and the service was transferred to Eskişehir Natural Gas Distribution Inc. (ESGAZ) after the the privatization in 2004. ESGAZ provides natural gas services to all kinds of streets open to built up, and increased the number of customers from 107.000 in 2004 to 300.000 in 2011. Except the EOSB region, the consumption increased from 211.756.888 m3 in 2005 to 348.974.147 m3 in 2011. Against all these positive developments, use of imported and local coals in the areas with natural gas infrastructure still causes air pollution. At the first stage, in the city center and especially in the winter season, it is suggested that natural gas is to be utilized instead of coal and measures needs to be taken to avoid air pollution caused by transportation.