İtikad Açısından Mütevâtir Olmayan Haberin Bilgi Değeri / The Informatıon Value of Non-Mutawatir Khabar with Regard to Faith

Authors

  • Hasan Gümüşoğlu Yalova Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi

DOI:

https://doi.org/10.7596/taksad.v6i2.601

Keywords:

İtikad, Mütevâtir haber, Mütevâtir olmayan haber, Bilgi değeri, Faith, Mutawatir khabar, Non-mutawatir khabar, Khabar-i Wahid, Information value.

Abstract

Abstract

It is important to know under what conditions khabar expresses true knowledge because it is obligatory that the creed should be built on indisputably true information. Although the theologians agree that mutawatir khabar gives certain information, they have different ideas about non-mutewatir khabar.

While the scholars of hadis remark that khabar-i wahid gives certain information provided that they are authentic, the Kharijites and majority of Mutazilites remarked that it does not express certain knowledge about creed. It can be said that the Sunni scholars follow a way between the hadis scholars and the Mutezilis. The Sunni scholars, who agree that non-mutawatir khabar gives certain information under certain conditions, remark that some non-mutawatir khabars can be used as evidences about creed provided that they lay down the needed conditions and be supported by indirect evidences (qarinah). However, rejecting a belief which wer determined by means of non-mutawatir khabar is not considered, by Sunni scholars, as infidelity (kufr) but as innovation (bid’at) and aberration. This study deals with the debates on this topic and tries to assess the information value of mutawatir and non-mutawatir khabar.

Öz

İtikadî esaslar, doğruluğu kesin bilgiler üzerine bina edilmesi zorunlu olduğundan, bir haberin hangi şartlarda doğru bilgi ifade edeceği önemli bir konudur. Kelamcılar, mütevâtir haberin kesin bilgi ifade ettirdiği noktasında görüş birliği içerisinde olmakla birlikte mütevâtir olmayan haberlerin bilgi değeri konusunda, farklı görüşler sahip olmuşlardır.

Hadisçiler, genel manada haber-i vâhidin sahih olması durumunda doğru bilgi ifade edeceğini belirtirken, Mu’tezile’nin ekseriyeti ve Hâricîler, haber-i vâhidin itikadî konularda ilim icap ettirmediğini söylemişlerdir. Ehl-i sünnet’in ise hadisçiler ile Mu’tezile arasında orta bir yol takip ettiği söylenebilir.

Mütevâtir olmayan haberlerin belirli şartlar dahilinde kesin bilgi gerektirdiğini ifade eden Ehl-i sünnet, söz konusu şartları taşıması veya karinelerle desteklenmesi durumunda tevâtür derecesine ulaşmayan bazı haberlerin itikadî hususlarda delil olabileceğini belirtmiştir. Bununla birlikte tevâtür derecesine ulaşmayan haberle sabit olan itikadî bir meseleyi kabul etmemek, Ehl-i sünnet tarafından küfür olarak görülmeyip, bidat ve dalalet olarak değerlendirilmiştir. Bu makale konu ile ilgili bu tartışmaları ayrıntılı bir şekilde incelemekte ve mütevatir haber ile mütevatir olmayan haberin bilgi değerinin ne olduğunu incelemektedir.

Author Biography

Hasan Gümüşoğlu, Yalova Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi

1965 ylında Antlalya/Gazipaşa'da dünyaya geldi. 1987 ylında Selçuk Üniveritesi İlahiyat Fakültesinden mezun oldu.  1998 ylında Kelam anabilim dalında doktorasını yaptı. Halen Yalova Üniversitesi İslami İlimler Fakültesinde  Mezhepler Tarihi anabilimddalında öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır. Yayınlanmış beş tane kitabı bulunmaktadır

References

Abdülazîz el-Buhârî (1997). Keşfü’l-esrâr an Usûli Fahri’l-İslâm Pezdevî, nşr. Abdullah Mahmûd Muhammed Ömer, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye.

Ahmed Naim Efendi (1976). Sahîh-i Buhârî Muhtasarı ve Tecrîd-i Sarîh Tercemesi, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.

Aliyyü’l-kârî (1984). Şerhu kitâbi’l-Fıkhı’l-ekber, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye.

Aliyyü’l-kârî (t.y.). Dav’ü’l-meâlî fî Şerhi Bed’i’l-Emâlî, İstanbul ts.

Âmidî, Seyfüddîn Ali b. Muhammed (2003). el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm, nşr. Abdurrazzâk Afîfî, Riyad: Dâru’s-Samiî.

Askalânî, İbn Hacer (2008). Nüzhetü’n-nazar fî tavdîhi Nuhbeti’l-fiker, Dımaşk: Mektebetü’l-Büşra.

Aydın, Hüseyin (2003). “Akîde İnşasında Haber-i vâhidin Epistemolojik Değeri”, Ekev Akademi Dergisi, Yıl: 7, Sy: 15, Erzurum.

Bâbertî, Ekmelüddîn Muhammed (1409). Şerhu Akideti Ehli’s-sünne ve’l-cemâ’a (Akîdetü’t-Tahâviyye), nşr. Arif Aytekin, Kuveyt: Vizâratü’l-evkâf.

Bâcî, Ebü’l-Velîd Süleyman b. Halef (1995). İhkâmü’l-fusûl fî ahkâmi’l-usûl, nşr. Abdülmecid Türkî, Beyrut: Dâru’l-garbi’l-İslâmî.

Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdulkâhir (1981). Usûlü’d-dîn, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye.

Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdulkâhir (1990). el-Fark beyne’l-fırak, nşr. M. Muhyiddîn Abdülhamîd, Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye.

Bâkıllânî, Kâdı Ebû Bekir Muhammed b. et-Tayyib (1987). et-Temhîd, nşr. İmâdüddîn Amed Haydar, Beyrut: Müessesetü’l-kütübü’s-sekâfiyye.

Bâkıllânî, Kâdı Ebû Bekir Muhammed b. et-Tayyib (1993). el-İnsâf fî mâ yecibü i’tikâduhu ve lâ yecûzü’l-cehl bihi, Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-türâs.

Bebek, Adil (2003). “İmâm Mâtürîdî ve Kâdî Abdülcebbâr’a Göre Haber-i vâhidin Epistemolojik Değeri”, Kelâm’da Bilgi Problemi Sempozyumu, Bursa.

Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyîn (1358). el-Esmâ ve’s-sıfât, nşr. M. Zâhid Kevserî, Kahire: Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-türâs.

Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî (1994). el-Füsûl fi’l-usûl, nşr. Uceyl Câsim en-Neşemî, Kuveyt: Vizâratü’l-evkâf.

Coşkun, İbrahim (2014). “Hz. Muhammed’in Evrensel Mesajını Gölgeleyen Bir Amil: “Usulu’d-dîn”de Haber-i vâhidin Delil Sayılması”, Hz. Muhammed (SAV) ve Mesaj, İslâmî İlimler Dergisi Yayınları.

Cürcânî, Seyyid Şerif Ali b. Muhammed (1938). et-Ta’rifât, Kahire: Mektebetü Mustafâ el-Bâbî el-Halebî.

Debûsî, Ebû Zeyd (2001). Takvimü’l-edille fî usûli’l-fıkh, nşr. Halîl M. el-Meyyis, Beyrut: Dâru İbn Zeydûn.

Ebu’l-Hüseyin el-Basrî, Muhammed b. Ali (1964). Kitâbü’l-Mu’temed fî usûli’l-fıkh, nşr. Muhammed Hamidullah, Dımaşk: el-Me’hadi’l-ilmî el-Fransî

el-Havârizmî, Muhammed b. Mahmûd (1332). Câmi’u mesânidi’l-İmâmi’l-Â’zam, Haydarabât.

el-Hayyât, Ebü’l-Hüseyin Abdürrahîm (1993). Kitâbü’l-İntisâr ve’r-red ale’bni’r-Râvendî, nşr. Samuel Nyberg, Beyrut: Mektebetü’d-dâri’l-Arabiyye li’l-kitâb.

Eş’arî, Ebu’l-Hasen (1990). Makâlâtü’l-İslâmiyyîn, nşr. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamid, Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye.

Eş’arî, Ebu’l-Hasen (1994). el-İbâne an usûli’d-diyâne, nşr. Abbas Sabbağ, Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye.

Fîrûzâbâdî, Mecdüddîn Ebû Tâhir Muhammed b. Ya’kûb (1304). Kâmus Tercemesi, trc. Asım Efendi, İstanbul: Bahriye Matbaası.

Gazzâlî, Ebû Hamid (1964). Fedâihu’l-Bâtıniyye, nşr. Abdurrahmân el-Bedevî, Kuveyt: Müessesetü dâri’l- kütübi’sekâfiyye.

Gazzâlî, Ebû Hamid (1994). Faysalü’t-tefrika, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye

Gazzâlî, Ebû Hamid (t.y.). el-İktisâd fi’i-l-i’tikâd, Kahire: Mektebetü’l-Cündî

Gazzâlî, Ebû Hamid (t.y.). Kavâidü’l-akâid, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye.

İbn Âbidîn, Muhmmed Emîn (2003). Reddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr şerh Tenvîri’l-ebsâr, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye.

İbn Ebü’l-İz, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed ed-Dımaşkî (2005). Şerhu’l-Akîdeti’t-Tahâviyye, nşr. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî-Şuayb el-Arnaût, Beyrut: Müessesetü’r-risâle nâşirûn.

İbn Fûrek (2005). Mücerredü Makâlâti’ş-Şeyh Ebi’l-Hasan el-Eş’arî, nşr. Ahmed Abdurrahîm es-Sâyih, Kahire: Mektebetü’s-sekâfeti’d-dîniyye.

İbn Hazm (t.y.). el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm, nşr. Ahmed Muhammed Şâkir, Kahire: Dâru’l-kütübi’l-Mısriyye.

İbn Kuteybe (2009). Ebû Muhammed ed-Dîneverî, Te’vîlü muhtelifi’l-hadîs, nşr. Ebû Üsâme Selîm, Kahire: Dâru İbn Affân.

İbn Kutluboğa (2008). Ebü’l-Adl Zeynüddîn Kâsım, el-Kavlu’l-mübteker alâ Şerhi Nuhbeti’l’fiker, nşr. Abdülhamid Derviş, Dımaşk: Dâru’l-Fârâbî.

İbn Manzûr (1994). Lisânü’l-Arab, Beyrut: Dâru Sâdır

İbnü’l-Hümâm, Kemâleddîn Muhammed b. Abdülvâhid (1351). et-Tahrîr fî usûli’l-fıkh, Mısır: Matbaatü Mustafâ el-Bâbî el- Halebî.

İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Osmân b. Abdurrahmân eş-Şehrezûrî (1986). Ulûmü’l-hadîs, nşr. Nûreddîn Itr, Dımaşk: Dâru’l-fikr.

İmâm-ı Âzam (1992). el-Âlim ve’l-müte’âllim, nşr. Mustafa Öz, İstanbul: İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.

İmâm-ı Rabbânî (t.y.) Mektûbât, İstanbul.

İmrânî, Yahyâ b. Ebü’l-Hayr (1419). el-İntisâr fi’r-red ale’l-Mu’tezile el-Kaderiyyeti’l-eşrâr, nşr. Suûdb. Abdilazîz el-Halef, Medine: el-Câmiatü’l-İslâmiyye.

İsferâyînî, Ebu’l-Muzaffer (1983). et-Tebsîr fi’d-dîn, nşr. Kemal Yûsuf el-Hût, Beyrut: Âlemü’l-kütüb.

İzmirli, İsmail Hakkı (1330). Yeni İlm-i Kelâm, Dersaâdet.

Kâdî Abdülcebbâr, Ebu’l-Hasen (2001). Şerhu’l-Usûli’l-hamse, Beyrut: Dâru ihyâü’t-türâsi’l-Arabî.

Kâdî Abdülcebbâr, Ebu’l-Hasen (t.y.). el-Muğnî fî ebvâbi’t-tevhîd ve’l-adl, nşr. Taha Hüseyn-İbrahim Medkûr, Kahire.

Kâdı Ebülfazl İyâz (t.y.). eş-Şifâ bi-ta’rifi hukûki’l-Mustafa, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye.

Leknevî, Abdulaliyyi’l-Ensârî es-Sihâlevî (2002). Fevâtihu’r-rahamût bi şerh-i Müsellemi’s-sübût, nşr. Abdullah Mahmûd M. Ömer, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye.

Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed (2004). Te’vîlâtü Ehli’s-sünne, nşr. Fatıma Yusuf el-Hıyamî, Beyrut: Müessesetü’r-risâle nâşirûn.

Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed (t.y.). Kitâbü’t-Tevhîd, nşr. Fethullâh Huleyf, İskenderiye: Dâru’l-meârifi’l-Mısriyye.

Muhâsibî, Hâris (1982). el-Akl ve fehmü’l-Kur’ân, nşr. Hüseyin el-Kuvvetlî, Beyrut: Dâru’l-fikr.

Nesefî, Ebü’l-Berekât Hâfizüddîn (t.y.). Keşfü’l-esrâr, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye.

Nesefî, Ebü’l-Muîn, Meymun b. Muhammed (1993). Tebsıratu’l-edille fî usûli’d-dîn nşr. Claude Salâme, Dımaşk: el-Ciffân ve’l-Câbî.

Nevevî, Ebû Zekeriyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî (1929). el-Minhâc fî şerhi Sahîhi Müslim b. Haccâc, Kahire: el-Matbatü’l-Mısriyye bi’l-Ezher.

Pezdevî, Ebû Yusr Muhammed (1963). Usûlü’d-dîn, nşr. H.P. Lins, Kahire: Dâru ihyâi’l- kütübi’l-Arabiyye.

Pezdevî, Ebû Yusr Muhammed (2000). Ma’rifetü’l-huceci’ş-şeriyye, nşr. Abdülkâdir b. Yâsîr el-Hatîb, Beyrut: Müessesetü’r-risâle.

Râzî, Fahreddîn (1986). Esâsü’t-takdîs, nşr. Ahmed Hicâzî es-Sakâ, Kâhire: Mektebetü’l-külliyeti’l-Ezheriyye.

Râzî, Fahreddîn (t.y.) el-Mahsûl fî ilmi usuli’l-fıkh, nşr. Tâha. Câbir Feyyâd el-Alvânî, Beyrut: Müessesetü’r-risâle.

Şa’rânî, Abdulvahhâb b. Ahmed (1959). el-Yevâkît ve’l-cevâhîr, Kahire: Dâru’l-fikr.

Şehristânî, Ebu’l-Feth Muhammed b. Abdülkerîm (1993). el-Milel ve’n-nihal, nşr. Abdulemîr Ali Mehnâ-Ali Hasan Fa’ur, Beyrut: Dâru’l-ma’rife.

Sem’ânî, Ebü’l-Muzaffer Abdülcebbâr (1998). Kavâtı’u’l-edille fî usûli’l-fıkh, nşr. Abdullah b. Hafız el-Hakemî, Riyad: Mektebetü’tevbe.

Semerkandî, Ebû Bekr Alâüddîn (1984). Mîzânü’l-usûl fî netâici’l-ukûl, thk. Abdülmelik Abdurrahmân es-Sa’dî, Mekke: Câmiatü Ümmü’l-kurâ.

Şemseddîn Sâmî (1317). Kâmus-ı Türkî, Dersaâdet: İkdâm Matbaası.

Serahsî, Şemsüleimme, Ebû Bekr Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed (1993). Usûlü’s-Serahsî, nşr. Ebu’l-Vefâ el-Efgânî, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye.

Süyûtî, Celâleddîn Abdurrahman b. Ebû Bekr (1996). Tedrîbü’r-râvî fî şerhi Takrîbi’n-Nevevî, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye.

Teftazânî, Sa‘duddîn Mes‘ud b. Ömer (1326). Şerhu’l-Akâid, Dersaâdet.

Teftazânî, Sa‘duddîn Mes‘ud b. Ömer (1989). Şerhu’l-Makâsıd, nşr. Abdurrahman U‘meyrâ, Beyrut: Âlemü’l-kütüb.

Published

2017-04-06

How to Cite

Gümüşoğlu, H. (2017). İtikad Açısından Mütevâtir Olmayan Haberin Bilgi Değeri / The Informatıon Value of Non-Mutawatir Khabar with Regard to Faith. Journal of History Culture and Art Research, 6(2), 279-306. https://doi.org/10.7596/taksad.v6i2.601