Başlangıcından Günümüze Dünyada ve Türkiye’de İslâmi Bankacılığın Genel Durumu / From the Past to the Present the General Situation of Islamic Banking in the World and Turkey

Abstract

Abstract

The global financial crisis that emerged in the US in 2008 rekindled the debate on capitalism. The efforts of large-capitalist banks to shake up and save the states with their big-budget institutions have made the free-market economy or capitalism, once more controversial. These controversies that took place in that period are also handled in intellectual dimensions, and Karl Marx's famous work Das Capital broke sales records. While the critique of capitalism is made especially in the context of Marxist literature, there is another alternative into the mainstream economics: Islamic economics.

The term of Islamic economics was firstly used by Seyyid Ebu’l-A’la Mevdudi (1903-1979). In fact, Islamic economics was born as a reaction to mainstream economics, with being a modern concept introduced in the 1960s. This new approach has been specifically addressed by Indian Muslims. In other words, if we are talking about Islamic economics as an independent discipline today, it is a great need for the supremacy of the West to get into the economics and for Muslims to benefit from this discipline to overcome it. The main sources of the Islamic economics are the Qur'an and Sunnah, the main sources of Islam. And also, ijma’ and qiyas can be thought as sources of Islam.

In this article, firstly, to be able to understand the background of the subject we will reveal emergence conditions of Islamic banks by giving in the chronological order. We will present the magnitudes of Islamic banking in the world today by comparing it with the general banking system (conventional banks). After analyzing the global general situation of Islamic banking, we will analyze the history of Islamic banking in Turkey and its share in the sectoral and domestic banking system in the world.

Öz

2008’de ABD’de ortaya çıkan küresel finans krizi, kapitalizm eksenli tartışmaları yeniden alevlendirmişti. Büyük sermayeli bankaların sarsıntı geçirdiği ve devletlerin bu büyük sermayeli kuruluşları bütçeleriyle kurtarma çabaları serbest piyasa ekonomisi yani kapitalizmi bir kere daha tartışmalı hale getirmişti. O dönem yaşanan bu tartışmalar entellektüel boyutlarda da ele alınıyor, Karl Marx’ın meşhur eseri Kapital (Das Capital) satış rekorları kırıyordu. Kapitalizm eleştirisi özellikle Marksist literatür bağlamında yapılırken ana akım iktisada bir başka alternatif daha bulunmaktadır: İslam ekonomisi.

İslâm ekonomisi kavramı, ilk kez Seyyid Ebu’l-A’la Mevdudi (1903-1979) tarafından gündeme getirilmiştir. 1960’larda ortaya atılan modern bir kavram olmakla birlikte aslında ana akım iktisada bir tepki olarak doğmuştur. Bu yeni yaklaşım özellikle Hint kökenli İngilizce konuşan Müslümanlar tarafından gündeme getirilmiştir. Günümüzde Batı’nın bilimsel ve teknik gelişmelerdeki üstünlüğü iktisada bağlanmıştır. Bu durumu dikkate alan Hintli Müslüman iktisatçıları, bağımsız bir disiplin olarak İslâm iktisadından bahsediyor olmanın ön şartı olarak Batı kaynaklı iktisat disiplinin temel ilke ve yöntemlerinden yararlanılması gerektiğini ileri sürmüşlerdir. İslam ekonomisinin ana kaynaklarını İslam’ın ana kaynakları olan Kur’an ve Sünnet oluşturmaktadır. Buna icmâ ve kıyas da dahil edilebilir. İslâm ekonomisinin yararlandığı disiplinleri sıralayacak olursak, İslâm tarihi boyunca geliştirilen kurumları, iktisadi ilişkileri ele alması ve günümüze ne şekilde adapte edilebileceğini açısından tarih disiplininden, iktisadi mefhumları ve olayları izah edebilmek için araç olarak istatistik disiplininden faydalanmaktadır. İslam ekonomisi kavramı aslında İslami finansı ya da bankaları da içine alan geniş bir kavramdır. Bu disiplin ile İslâm’ın ana hedefleri olarak nitelendirilen makasıd-ı şeriat çerçevesinde gelir dağılımının daha adil olması, toplumsal eşitlik vb. unsurların sağlanmasını amaçlamaktadır. Şüphesiz böyle bir iktisat teorisinin pratiğe dökülmesi ise siyasal girişim, toplumsal mutabakat vs. gibi zorlu adımları içermektedir. Buna mukabil bir Müslüman, ideal olarak bu ilkeler ışığında bir teori geliştirmek isteyecek ancak günümüzdeki küresel sistem (kapitalizm) ya da Dünya Sistemi bu girişimlerin hayata geçirilmesinde birer engel olacaktır. İslami finans işte bu ideal arayışında olan Müslümanlar için kapitalist bir ekonomide en azından İslâm’da yasaklanan faizden kaçınmak için geçmişin tecrübelerinden de yararlanarak bir nefes alma girişimi olmuştur.

Bu makalede öncelikli olarak İslâmi finans kurumlarının dünyada ilk olarak hangi tarihlerde ve hangi şartlarda ortaya çıktığını ele alıp inceleyeceğiz. Günümüzde dünyadaki İslami bankacılığın büyüklüklerini, genel bankacılık sistemi (konvansiyonel bankalar) ile mukayese ederek ortaya koyacağız. İslami bankacılığın global genel durumu analiz edildikten sonra ise Türkiye’deki İslami bankacılığın tarihçesini ve dünyadaki sektörel ve ülke içinde bankacılık sistemi içerisindeki paylarını rakamlar eşliğinde analiz edeceğiz.